Tijdens Expeditie Noordzee 2017 heeft OCEANA met het DISCLOSE–project unieke natuurlijke riffen herontdekt in de Nederlandse Noordzee. Zandkokerwormriffen kwamen hier vroeger voor, maar na tientallen jaren zonder gemelde waarnemingen werd gedacht dat ze waren verdwenen. Stichting Duik De Noordzee Schoon en Stichting De Noordzee onderzoeken tijdens een nieuwe Noordzee-expeditie tussen 14 en 28 juni onder meer de recent herontdekte zandkokerwormriffen in de Bruine Bank.

De vondst van de zandkokerwormriffen is uniek omdat er in de Nederlandse Noordzee bijna geen natuurlijke riffen meer voorkomen. Daarom pleiten Stichting De Noordzee en andere natuurorganisaties ervoor de nieuw ontdekte riffen zo snel mogelijk te beschermen.

De Noordzee herbergt een grote variatie aan habitats en soorten, en is tegelijk een van de meest gebruikte mariene regio’s ter wereld. Door dit intensieve gebruik staan enkele van deze habitats en soorten onder druk, vooral levende riffen. Tot eind 19de eeuw kwamen in een vijfde van de Nederlandse Noordzee uitgestrekte platte oesterriffen voor. Daarnaast lagen er ook meer stenen, veen en houtresten op de bodem. Deze structuren zijn grotendeels verdwenen door het gebruik van sleepnetten, ziektes en overbevissing; nu bestaat de bodem voornamelijk uit zand en slib. De ontdekking van de zandkokerwormriffen, en van een plat oesterrif in 2016, laat zien dat er onder bepaalde omstandigheden nog steeds riffen in dit gebied kunnen groeien. Van deze riffen kunnen we leren hoe we op andere plekken riffen kunnen herstellen.

Meer onderzoek nodig
Het is nog niet bekend hoe de zandkokerwormriffen zich staande houden en of het rifoppervlak momenteel toe- of afneemt. Tijdens de expeditie in juni kijken we of de riffen er nog zijn en hoe deze erbij liggen. Omdat sleepnetten zandkokerwormriffen beschadigen, is het opmerkelijk dat ze zijn gevonden bij de Bruine Bank, waar relatief veel met sleepnetten wordt gevist. Visserij is echter niet gelijk verspreid over het gebied, en een eerste analyse van visserijgegevens laat zien dat de riffen binnen de Bruine Bank juist op een minder beviste plek liggen. Onderzoekers vermoeden daarnaast dat er mogelijk plekken zijn waar sleepnetten de riffen niet kunnen raken. Belgisch onderzoek bij de Hinderbanken laat zien dat sleepnetten soms de bodem in de valleien tussen zandbanken niet raken; door de snelheid waarmee gevist wordt ‘springen’ de netten van top naar top. De videobeelden en akoestische data van het DISCLOSE-onderzoek doen vermoeden dat de gevonden riffen in dit soort valleien liggen.

Uitgebreider onderzoek moet uitwijzen hoe de conditie en het oppervlak van de riffen zich ontwikkelen wanneer sleepnetten uit het gebied geweerd zouden worden. Tijdens de expeditie in juni kunnen duikers alvast een beter beeld krijgen van de situatie.

Tussen wal en schip: zandkokerwormen nog niet beschermd
Zandkokerwormriffen zijn nog niet beschermd in de Nederlandse Noordzee. Ze dreigen tussen de wal en het schip te vallen, want ze worden niet beschermd onder Europese regelgeving zoals Natura 2000 (N2000) en de Kaderrichtlijn Mariene Strategie (KRM). Hierin wordt echter wel veel verwezen naar biogene structuren en hun belang voor biodiversiteit en de kwaliteit van de zeebodem. Vermoedelijk ontbreekt een directe verwijzing naar zandkokerwormriffen omdat tijdens de ontwikkeling van deze regelgeving het bestaan ervan in de Nederlandse Noordzee niet bekend was.

Nu de riffen zijn ontdekt, pleit Stichting De Noordzee er met klem voor de habitat alsnog te beschermen, vooral tegen bodemberoering. De riffen zijn immers kwetsbaar voor fysieke verstoring. OSPAR, een samenwerkingsverband van Europese landen die zich inzetten voor bescherming van de noordoostelijke Atlantische Oceaan, meldt dat zandkokerwormriffen afnemen en noemt ze een bedreigde habitat; OSPAR beveelt aan deze unieke riffen te beschermen. Mogelijk biedt dit een opening voor bescherming onder de N2000 en de KRM.

Wat zijn zandkokerwormriffen eigenlijk?

Een zandkokerwormrif bestaat uit vele zandkokerwormen. Zoals de naam al zegt, bouwt deze worm een kokertje van zandkorrels. Onder specifieke omstandigheden ontstaat een levensvorm waarbij duizenden kokers aan elkaar kleven. Deze structuur vormt een rif boven de zeebodem, en kan tientallen tot honderden vierkante meters beslaan. Dergelijke riffen worden nog aangetroffen rond het Verenigd Koninkrijk. In Nederlandse wateren werd de worm (Sabellaria spinulosa) alleen als solitair levend individu aangetroffen, terwijl de riffen al decennialang niet gerapporteerd zijn. De riffen die nu zijn gevonden bestrijken minimaal enkele honderden vierkante meters en groeien tot enkele tientallen centimeters boven de zandige bodem.

Zandkokerwormriffen zijn uniek omdat zij voorkomen op plekken met veel stroming en dynamiek. Andersoortige riffen ontstaan juist in rustigere wateren. Ook zijn de riffen bijzonder omdat ze een levende structuur vormen, die andere soorten een vestigingsplek of schuilplek biedt. Doordat de riffen substraat bieden in een anders zandige bodem, kunnen er andere soorten krabben, anemonen en kreeftachtigen leven en stijgt de plaatselijke biodiversiteit.

Bron: Stichting De Noordzee 

Bekijk ook: Wrak zeldzame Duitse U-boot gevonden in Deense Noordzee