De koraalriffen in onze zeeën hebben het zwaar te verduren. Maar zullen ze ooit helemaal verdwijnen? En…wat dan?

Iedereen die een koraalrif in het echt heeft mogen bewonderen kan het bevestigen: het is een wonderbaarlijke ervaring. Je bevindt je voor even in die kleurrijke onderwaterwereld, waarin talloze dieren en planten met elkaar een vredig ecosysteem vormen. Maar hoelang kunnen we de koraalriffen nog bezoeken? Het ene na het andere slechte nieuwsbericht passeerde de laatste tijd de revue. Zo zagen we in 2016 recordbrekend veel koraal sterven in het Great Barrier Reef en maakten onderzoekers zich vorig jaar vreselijk zorgen over de koraalriffen in de Nederlandse Antillen. De riffen zitten wereldwijd duidelijk in een benarde situatie. Maar wat zegt dat over de toekomst?

Verbleking koraalriffen

Onderzoekers zijn het er met elkaar roerend over eens: vooral verbleking is de boosdoener van de wankelende koraalriffen. Verbleking vindt namelijk op enorme schaal plaats en veroorzaakt veel schade. In 2016 werd zo’n 90 procent van het Great Barrier Reef getroffen door verbleking en doodde meer dan 20 procent van het koraal. “Het is erg schokkend wat daar gebeurt,” zegt marine-bioloog Willem Renema, verbonden aan onderzoeksinstituut Naturalis Biodiversity Center. “Verbleking is daar een snel om zich heen grijpend probleem.” Op dit moment is slechts één derde deel van de zuidelijke koraalriffen in het Great Barrier Reef nog onaangetast. En waarschijnlijk zal het niet lang meer duren voordat verbleking ook die riffen schade berokkent. De verwachting is dat verbleking in de toekomst verder zal toenemen. Zelfs als de doelstellingen uit het Parijse klimaatakkoord gehaald worden, zal nog voor het jaar 2070 het merendeel van al het koraal wereldwijd verbleekt zijn.

Verstoringsfrequentie

Gelukkig betekent verbleking niet gelijk dat het koraal dood is. “Als het maar de tijd krijgt om te herstellen,” stelt Renema. “Normaal gesproken hebben koraalriffen ongeveer zes tot tien jaar nodig om te herstellen. Als er echter in die tussentijd opnieuw verbleking plaatsvindt, ben je weer terug bij af.” En op dit moment ligt de verstoringsfrequentie hoger dan de normale herstelperiode. “2017 was het tweede jaar op rij dat het Great Barrier Reef te maken had met grootschalige verbleking. Als deze voorvallen elkaar snel op blijven volgen, krijgen de riffen onvoldoende tijd om zich te herstellen,” legt Renema uit. En dat maakt het rif uitzonderlijk kwetsbaar.

Veranderend ecosysteem

Betekent dit dat koraal uiteindelijk zal uitsterven? Renema denkt van niet. “Als we naar het verleden kijken, zien we dat er al best wat crisissen zijn geweest. In veel gevallen is dit niet met uitsterven gepaard gegaan,” zegt hij. “Daarnaast leven er alleen al in het Great Barrier Reef meer dan zeshonderd koraalsoorten. Die koralen kunnen best ergens anders onderdak vinden als het Australische rif geen goede leefomgeving meer is.” Maar wat gebeurt er dan met het huidige Great Barrier Reef? Renema denkt dat er een heel ander ecosysteem zal ontstaan. “Je ziet dat eigenlijk al gebeuren in het Caribisch gebied,” zegt hij. “De riffen zijn daar aan het veranderen. Zo is daar een lagere dichtheid van koraal en zijn sommige koraalsoorten ultiem zeldzaam geworden. Die plaats is ingenomen door andere soorten zoals sponsen en algen.”

Complexiteit

Een veranderd ecosysteem zorgt er ook voor dat de riffen er anders uit zullen gaan zien. “We denken nu bij koraalriffen vooral aan mooi helder water, veel vis, mooie kleuren en vertakkende koralen. Maar in de toekomst zullen kleinere plaatkoralen en massieve koralen een grotere rol spelen. De complexiteit van het systeem wordt daardoor minder.” De mooie, gekleurde koralen kunnen dus langzaam gaan verdwijnen en plaats moeten maken voor de wat minder indrukwekkende soorten. Maar volgens Renema zijn de koraalriffen niet minder mooi. “Zulke riffen zijn op dit moment al te aanschouwen in sommige kustgebieden,” vertelt Renema. “De koraalriffen bevinden zich in wat troebeler water en zijn onder invloed van land, waardoor er een andere dynamiek heerst. Het gevolg is dat de riffen minder onderhevig zijn aan verbleking, waardoor hier gezonde riffen voorkomen met veel koraalbedekking.”

Een koraalrif in troebel water dat voorkomt in kustgebieden. Afbeelding: Willem Renema

Zee-anemoon

Een voorbeeld van een bloemdiertje dat we in de toekomst minder vaak zullen gaan tegenkomen, is de zee-anemoon. De zee-anemoon – vooral bekend als het onderkomen van clownvis Nemo – kan net als vele koraalsoorten de hoge oceaantemperaturen niet goed aan en verbleekt. En dit heeft gevolgen voor zijn bewoner. Zo blijkt uit onderzoek dat clownvissen die in verbleekte zee-anemonen leven, veel meer stresshormonen hebben dan hun soortgenoten in gezond koraal. Daarnaast leggen clownvissen ook minder vaak eitjes in een verbleekte zee-anemoon. Het verdwijnen van koraal heeft ook gevolgen voor andere zeedieren. “Op de riffen leven de meest fantastische soorten vis,” zegt Renema. “En sommige soorten zijn één op één verbonden aan een speciaal soort koraal. Als die koraalsoort langzaam verdwijnt, is de kans groot dat ook het visje dat daarbij hoort het moeilijk gaat krijgen.” Volgens Renema lopen de specialistische vissoorten het meeste risico. “Denk bijvoorbeeld aan de vlindervis, of het juffertje,” somt hij op.

De zee-anemoon – vooral bekend als het onderkomen van clownvis Nemo.

Mensheid

Hoewel we er misschien niet vaak stil bij staan, hebben koraalriffen ook invloed op ons eigen leven. Zo voorzien koraalriffen bijvoorbeeld honderden miljoenen mensen van voedsel, inkomen en kustbescherming. Dit levert de mensheid in totaal zo’n 375 miljard dollar per jaar op. Stel dat toch alle koraalriffen wereldwijd verdwijnen, wat voor invloed heeft dat dan op ons? “De visproductie gaat er bijvoorbeeld onder lijden,” legt Renema uit. “Kijk maar naar Indonesië, miljoenen mensen zijn daar afhankelijk van vis uit de riffen. Maar bijvoorbeeld ook het toerisme, dat vooral in Australië rond het Great Barrier Reef heel groot is. Als wetenschappers het sterven van het rif aankaarten, wordt daar heel sterk op gereageerd, want dat houdt de klanten weg. Ze voelen daar de bui ook al hangen.” Ten slotte wonen er in Indonesië heel veel mensen aan de kust. Als de riffen verdwijnen, is er een grotere dreiging van overstromingen en is de kans op extreme schade bij bijvoorbeeld tsunami’s vele malen groter. Ook kaart Renema de eilandengroepen van Tuvalu en Kiribati aan. “Die eilanden bestaan vanwege het koraal,” zegt hij. “Als het koraal dood is, verdwijnen die eilanden, los van het feit of de zeespiegel gaat stijgen.”

Functionerend rif

Om het maar niet zo ver te laten komen, zijn veel wetenschappers volop aan het brainstormen over oplossingen; hoe kan het koraal zo goed mogelijk beschermd worden? Zo kwamen onderzoekers al op het idee om koraallarven te gaan zaaien, om de mooiste en bijzonderste koraalsoorten in leven te houden. Maar hebben die methodes eigenlijk wel zin? “Mensen hebben een bepaald beeld bij een koraalrif. Zo moet koraal er bijvoorbeeld heel kleurrijk en fantastisch uitzien. Dat ideaalbeeld proberen de onderzoekers met verschillende methodes te behouden,” zegt Renema. Volgens hem is dit tot op zekere hoogte waardevol. “Je kunt wel koraallarven gaan zaaien, maar als vervolgens de oceaan twee graden opwarmt, heb je er alsnog niets aan. In het grootste doemscenario kun je met die methodes zorgen voor uitstel van executie. Je wint er wat tijd mee, zodat we in de tussentijd kunnen proberen om ons afvalprobleem aan te pakken en te zorgen dat de CO2-uitstoot om laag gaat. Maar ik vind dat het doel niet moet zijn om bepaalde soorten koraal te redden, maar juist om een functionerend rif te behouden. En als dat betekent dat het rif er anders uit gaat zien, dan is dat zo. Uiteindelijk gaat het om de processen die plaatsvinden op een rif. Ook al leven er andere soorten koraal, er bestaat tenminste nog een koraalrif. Dat is het belangrijkste.”

Bali’s Pemuteran Biorock-project is een koraalkwekerij, opgericht in 2000 in een poging om koraal te laten groeien. Het bevat nu een behoorlijke hoeveelheid zeeleven.

Volgens Renema is de uitstoot van CO2 het voornaamste probleem dat aangepakt moet worden om te voorkomen dat de koraalriffen verder verbleken en sterven. “We moeten echt wat doen aan onze emissies,” onderstreept hij. “Aan het plasticprobleem kun je nog wel gemakkelijk iets doen. En zelfs met oceaanverzuring valt tot op zekere hoogte te leven. Maar de opwarming van de oceaan gebeurt op enorme schaal. In de eerste plaats zullen we daarom moeten proberen om de CO2-uitstoot te verminderen.” Ook voor de gewone burger heeft Renema daarom een tip: “maak van elke dag een truiendag,” zegt hij. “Eén persoon kan de CO2-problematiek niet veranderen, maar als we allemaal bewust zijn van wat er in de zeeën gebeurt, is dat al een stap in de goede richting. Daarnaast ligt het echte goud in de handen van de politiek. Daar zullen er mensen moeten opstaan om de economie te veranderen en te zorgen dat de doelstellingen uit het Parijse klimaatakkoord gehaald worden. Want als er niets aan de CO2-uitstoot gebeurt, wordt het allemaal wel erg lastig.”

Bron: Scientias

Bekijk ook: Koraalriffen hebben last van sommige zonnebrandcrèmes