In onze zoete en brakke wateren leefden tot voor kort drie kleinere mosseltjes, alle familie van de eetbare mossel. Dit jaar kwam daar de Aziatische mossel bij. Dat er zo snel een vijfde zou opduiken, kon niemand voorzien. Het nieuwe mosseltje heeft geribde schelpen en is vermoedelijk een exoot. Experts proberen op dit moment uit te vinden om welke soort het precies gaat.

Op 11 oktober doken fotograaf Ron Offermans en duikbuddy Hans Spierenburg in het Noordzeekanaal. Daar ontdekten ze op enkele meters beneden de waterspiegel een aantal fraaie mosseltjes. Deze vielen op vanwege hun vorm en vooral door de afwijkende, wat getraliede ribstructuur op de schelpen. Al snel was duidelijk dat het hier ging om een geheel nieuwe soort voor ons land, hoogstwaarschijnlijk een exoot. Een jong exemplaar van hetzelfde mosseltje verscheen iets eerder – op 21 september 2018 – op het netvlies van de Amsterdamse filmer en voormalig stadsecoloog Martin Melchers, tijdens onderzoeksvisserij in het Noordzeekanaal nabij de Coenhaven.

Opvallend uiterlijk

Uit het zoete water kennen we in Nederland twee ‘gestreepte’ mosselachtigen: de Driehoeksmossel (Dreissena polymorpha) en de Quaggamossel (Dreissena bugensis). Bij deze soorten zijn de zigzag-verlopende strepen echter onderdeel van het kleurpatroon, de schelpen zelf zijn niet geribbeld. In brakke wateren, dus waar zoet en zout water met elkaar mengen, leeft verder de Brakwatermossel (Mytilopsis leucophaeata). Bij die soort, die ook in het Noordzeekanaal voorkomt, ontbreken eveneens stralende ribbels. De tot nu toe gefotografeerde exemplaren van de nieuwe soort zijn bruingeel, met duidelijke donkerbruine ribbels. Op de detailfoto is duidelijk te zien dat de ribbels bij een gesloten doublet van de nieuwe soort voor gekartelde schelpranden zorgen.

Op deze detailfoto’s is duidelijk te zien hoe sterk de ribstructuur op de ’traliemosseltjes’ is. Noordzeekanaal, oktober 2018 (Bron: Ron Offermans)

Tussen de ‘riffen’

De dieren werden aangetroffen in de omgeving van de Wijkertunnel, nabij Beverwijk. De duikers zagen ze op diepten tussen de twee en acht meter in het gebied waar ook de Trompetkokerworm (Ficopomatus enigmaticus) voorkomt. Ook deze kokerworm hoort niet oorspronkelijk in ons land thuis, maar is al tientallen jaren onderdeel van de fauna in het Noordzeekanaal. Op diverse plaatsen in het kanaal komen zelfs hele ‘riffen‘ voor.

Onderwaterbeeld uit het Noordzeekanaal, 11 oktober 2018. Rondom de levende traliemossel zijn de typerende lege kokeruiteinden te zien van de Trompetkalkkokerworm, evenals de uitgespreide tentakels van nog levende wormen (Bron: Ron Offermans)

Identiteit en toekomst

Op dit moment is nog niet geheel duidelijk om welke soort het gaat. De schelpen vertonen overeenkomst met mosselachtigen uit het geslacht Brachidontes. Daarvan komen wereldwijd meerdere brakwatersoorten voor, onder andere in de kustgebieden van zowel de Verenigde Staten als Zuid-Amerika. Op de duiklocaties is de soort inmiddels vrij algemeen. Soms met een tiental per vierkante meter. In vrijwel alle gevallen zitten de mosseltjes ingebed tussen de Trompetkalkkokerwormen. Ook het door Melchers waargenomen jonge exemplaar zat tussen de kokerwormen.

Opvallend is dat alle in ‘binnenwater’ aanwezige mosseltjes niet-oorspronkelijke soorten zijn. Zowel de Driehoeksmossel als de Brakwatermossel zijn al langer dan honderd jaar in ons land ingeburgerd. De Quaggamossel verscheen omstreeks 2006, de Aziatische mossel en de nu gevonden ’traliemossel’ nog dit jaar (2018). Wat exoten eventueel kunnen aanrichten is altijd een kwestie van afwachten. De Quaggamossel heeft op veel plaatsen de Driehoeksmossel verdrongen. Wat de nieuwe traliemosseltjes gaan doen weten we uiteraard nu nog niet.

Oproep

Stichting ANEMOON doet een oproep aan sportduikers, vissers of andere mensen die de soort in en rondom het Noordzeekanaal (of elders) zien, hun waarnemingen te melden. Check de website van Stichting ANEMOON voor een nadere toelichting of voor het doorgeven van waarnemingen. Ook reacties met betrekking tot de juiste identiteit van de mossel zijn welkom. Momenteel buigen de experts zich over de determinatie van deze soort. Het is de bedoeling dat hier binnenkort in de vakbladen uitgebreider over wordt gepubliceerd.

Update (23-10-2018) : Inmiddels is door Jeroen Goud (Naturalis) vastgesteld dat het gaat om de soort Ischadium recurvum(Rafinesque, 1820). Gezien de Engelse naam – Bent or Curved mussel – lijkt ‘Gebogen traliemossel’ een goede naam voor deze exoot uit de golf van Mexico.

Tekst: Ron Offermans en Rykel de Bruyne, beiden Stichting ANEMOON
Foto’s: Ron Offermans (leadfoto: nieuwe mossel uit het Noordzeekanaal. Onmiddelijk herkenbaar aan de vanuit de top stralende, schuin naar de achterrand verlopende ribbels. Deze kruisen hier en daar met de groeilijnen en geven zo een wat getraliede indruk)

Bekijk ook: Prachtig pygmee-zeepaardje ontdekt in Japan