Hoe voorkom ik uitdroging? Wanneer je vaak meerdere duiken maakt, stijgt het risico op decompressieziekte. Dehydratatie speelt daar een belangrijke factor in. Guy Thomas, DAN Europe Vice President Mission and Operations, legt uit wat er met je lichaam gebeurt tijdens het duiken en waarom goede hydratatie noodzakelijk is.
Wat is uitdroging en wat gebeurt er precies tijdens het duiken?
Uitdroging ontstaat wanneer het lichaam meer vocht verliest dan het opneemt en dat kan medische problemen tot gevolg hebben. Over het algemeen kunnen deze problemen (vooral bij chronische of ernstige uitdroging) leiden tot hoofdpijn, verminderde prestaties, prikkelbaarheid, verwardheid, vermoeidheid, spierkrampen, vermindering van thermoregulatie, verminderd bewustzijn, de productie van nierstenen (op lange termijn) en kan zelfs resulteren in een shock: een levensbedreigende aandoening! Het is duidelijk dat deze problemen een negatieve invloed hebben op de medische toestand van zowel duikers als niet-duikers en dehydratatie moet daarom voorkomen worden. Voor duikers komt daar nog iets anders bij: uitdroging is een risicofactor die bijdraagt aan decompressieziekte. Bij uitdroging vermindert het volume aan bloedplasma en doorbloeding van de weefsels. Het bloed verdikt en de bloedstroom wordt minder. Aangezien het bloed deels verantwoordelijk is voor het vervoer van voedingsstoffen en de gasuitwisseling, zal verdikt bloed invloed hebben op het uitwassen van stikstof en het risico op het ontstaan van decompressieziekte vergroten.
Hoe groot is het risico op decompressieziekte?
In principe verhoogt duiken het risico op dehydratatie. We hebben tijdens een aantal van onze DAN-researchprojecten gezien dat veel duikers niet goed gehydrateerd zijn vóór de duik en nog minder ná de duik. In normale omstandigheden zou een goede hydratatie niet de voornaamste zorg van duikers moeten zijn, maar het zou zeker ook niet genegeerd moeten worden. Echter, op duikvakantie stijgt de risicofactor als gevolg van het maken van meerdere duiken en (meestal) een warmer klimaat. Daarom moet voldoende hydratatie een belangrijk punt zijn.
De lucht in duiktanks is droog, duikers verliezen meer vocht om deze droge lucht te bevochtigen.
Waarom verandert de risicofactor tijdens mijn duikvakantie?
Uiteraard verhoogt de risicofactor niet alleen omdat je op vakantie bent. Gedrags- en omgevingsfactoren dragen bij aan een snellere uitdroging zonder dat je het beseft. In werkelijkheid begint uitdroging zich al te ontwikkelen wanneer we het vliegtuig instappen. De lucht in de cabine is veel droger dan de lucht op aarde en de longen moeten harder werken om de lucht te bevochtigen. Ons lichaam verliest voortdurend vocht terwijl we aan boord zijn. De aanbeveling is om 240 ml water per uur van de vlucht te drinken. Dit betekent dat als we van Nederland of België naar Egypte reizen, we 1,2 liter water moeten drinken om een goede vochtbalans te behouden. Dit zijn hoeveelheden die niet veel mensen drinken tijdens het vliegen. Veel reizigers lusten graag koffie, cola of een biertje tijdens de vlucht, maar deze vloeistoffen hebben gewoonweg niet hetzelfde hydraterende effect als water. Alcohol en cafeïnehoudende dranken zijn diuretica. Ze absorberen water uit de cellen van je lichaam en verhogen de urineproductie wat kan leiden tot dehydratatie. De duiker komt aan op de plaats van bestemming met een milde vorm van uitdroging. Maar dit is slechts het begin van de vakantie. Wat willen duikers zoal doen tijdens hun vrije dagen? Genieten van de zon en de zee, zoveel mogelijk duiken en ‘s avonds gezellig plezier maken met een paar drankjes! Laten we eens kijken waarom je lichaam hierdoor sneller dan normaal dehydrateert.
De zon:
De meest aantrekkelijke duikbestemmingen voor veel duikers zijn tropische locaties met grote koraalriffen en mooi gekleurde vissen. Op deze bestemmingen heerst een warm, zonnig en soms vochtig klimaat. Het is duidelijk dat we in deze omstandigheden zweten en dus vocht verliezen. Indien we het verloren vocht niet vervangen, bestaat de kans op uitdroging. Als we dan ook nog een kleurtje krijgen in de zon verliezen we nog sneller deze vloeistoffen. Bij zonverbranding wordt de huid rood, warm en soms pijnlijk. Ons lichaam reageert hierop door vloeistof te sturen naar de huid. De zon en de wind zal dit vocht verdampen en op deze manier raakt nog meer vocht verloren. Met de hoge buitentemperaturen genieten we ook van de wind en aangezien de meeste duiken tijdens de vakantie op boten zijn, willen we de wind op onze huid voelen, die ons dat verfrissende gevoel geeft. Maar in werkelijkheid verdampt de wind zweet en vocht dat leidt tot uitdroging.
Zout water:
Zodra we uit de zee komen, droogt het zoute water op en laat het zoutkristallen achter op onze huid. Je kunt ze zelfs zien op de huid. Deze zoutkristallen absorberen de watermoleculen en houden ze vast. Dit onttrekt vocht aan de huid dat vervolgens verdampt en vergroot zo de kans op dehydratatie.
Duiken:
Er zijn drie dingen in het bijzonder die dehydratatie bij het duiken verhogen: zweten, verhoogde urineproductie en het ademen van perslucht. Terwijl het duikpak ons warm houdt tijdens de duik stelt het ons niet in staat om af te koelen. Als we al zweten in een warm klimaat in slechts een T-shirt, stel je dan eens voor hoeveel we zweten in een duikpak! Tijdens de duik veroorzaken een verhoogde omgevingsdruk en de lagere watertemperatuur een samentrekken van de bloedvaten in de ledematen en wordt er bloed van de ledematen omgeleid naar de kern van ons lichaam (hart, longen en grote, inwendige bloedvaten) in een poging ons warm te houden. Dit verhoogde bloedvolume in de kern van ons lichaam wordt beschouwd als een overvloed aan vocht.
Als reactie zullen de nieren meer urine produceren (dat betekent dat we water en zout verliezen). Dit is ook de reden waarom duikers de behoefte voelen om te urineren tijdens of direct na de duik, ook wel bekend als Immersie Diurese. Hoewel men vaak denkt dat veel urineren duidt op een goed hydratatie, betekent het eigenlijk dat we overmatig vocht verliezen. Een andere oorzaak voor vochtverlies tijdens het duiken is de perslucht die wordt ingeademd. Net als in het vliegtuig is de lucht in de cilinders droog en zoals we al weten verliezen we meer vocht om deze droge lucht te bevochtigen. Daarbovenop, als gevolg van de lage watertemperatuur, moeten de longen harder werken om de lucht op te warmen en verhoogt dit het vochtverlies nog meer.
Uiteraard is voorkomen beter dan genezen.
Alcohol:
Op vakantie is het niet ongewoon om plezier te maken en een paar alcoholische drankjes te nuttigen. Terwijl drinken en duiken nooit wordt aangeraden, zorgt alcohol ook dat we sneller uitdrogen. Alcohol (evenals koffie en andere cafeïnehoudende dranken) werken vochtafdrijvend. Het verhoogt de urineproductie en hierdoor gaan we meer urineren en drogen verder uit.
Ziekte:
Braken door zeeziekte of om een andere reden zal het tempo van uitdroging verhogen omdat er grote hoeveelheden vocht en elektrolyten worden verloren in korte tijd. Reizigersdiarree (een darminfectie die optreedt als gevolg van onhygiënische voedingsmiddelen) heeft hetzelfde negatieve effect.
Medicatie:
Sommige medicijnen, met name medicatie voor de bloeddruk, hebben een vochtafdrijvend effect en ook dit leidt dit tot dehydratatie. Als we bedenken dat we op een duikvakantie dagelijks duiken of zelfs twee keer per dag, dan is het begrijpelijk dat het risico op dehydratatie en op decompressieziekte toeneemt.
Hoe weet je dat je uitgedroogd bent en wat kun je doen?
In het algemeen is de kleur van de urine een goede indicator. Goede urine is transparant of lichtgeel. Donkerder gekleurde urine is gewoonlijk een aanwijzing dat we uitgedroogd zijn, maar de kleur kan ook worden beïnvloed door bepaalde medicijnen. Weinig of geen urine kan betekenen dat we zijn uitgedroogd, hoewel veel urine geen aanwijzing is dat we goed gehydrateerd zijn.
Goede urine is transparant of lichtgeel.
Hoe voorkom ik uitdroging?
Uiteraard is voorkomen beter dan genezen. Door dehydratatie te vermijden verminderen duikers de kans op decompressieziekte. Na het lezen over uitdroging en de effecten ervan op het lichaam kunnen we concluderen dat we onszelf moeten afspoelen met zoet water na elke duik. Trek je duikpak pas weer aan tot vlak voor de volgende duik. Vermijd of verminder het consumeren van alcohol of dranken met cafeïne en drink voldoende water. Maar we willen het plasmavolume ook niet te snel vergroten aangezien dit alleen maar de urineproductie verder zal doen toenemen in plaats van de lichaamsweefsels te rehydrateren. Drink daarom iedere 15 tot 20 minuten een glas water in plaats van een liter voor of na de duik. Dit stelt de weefsels in staat om gehydrateerd te blijven en daarmee wordt de verminderde gasuitwisseling, die kan leiden tot belvorming en decompressieziekte, vermeden. Hoeveel we eigenlijk moeten drinken, hangt af van verschillende factoren, maar het drinken van minstens 2 liter extra (in aanvulling op wat we normaal drinken per dag) zal ons helpen gehydrateerd te blijven. We kunnen ook overwegen om voedingsmiddelen met een hoog watergehalte zoals fruit en groenten te eten. Er zijn ook drinkzakken op de markt die je onder water kunt gebruiken tijdens de duik.
Hoofdpijn? Dat kan een symptoom van uitdroging zijn.
Symptomen van uitdroging
Mild gematigd:
Dorst
Duizeligheid
Hoofdpijn
Spierkramp
Vermoeidheid
Droge of plakkerige mond
Donker gekleurde urine
Verminderde urineproductie
Ernstig:
Extreme vermoeidheid
Zwakte
Extreme dorst en zeer droge mond
Ingevallen ogen en/of ogen die geen tranen produceren
Niet plassen gedurende 8 uur
Droge huid die langzaam terugzakt als je hem samenknijpt
Snelle hartslag, zwakke pols
Snelle ademhaling
Lage bloeddruk
Prikkelbaarheid en verwarring
Epileptische aanvallen
Laag niveau van bewustzijn
Circulerende bellen gedetecteerd door Precordiale Doppler na een duik van 45 meter en 20 minuten bij normaal gehydrateerde en hypergehydrateerde duikers. Hydratatie vermindert aanzienlijk de hoeveelheid circulerende belletjes.
Te ondernemen actie:
De meeste voorvallen van dehydratatie zijn mild gematigd en kan worden opgelost door meer water te drinken. Het gebruik van ORS of isotone sportdranken kunnen naast water ook worden overwogen aangezien ze zouten en elektrolyten vervangen. Wanneer ernstige symptomen duidelijk zichtbaar zijn is onmiddellijke medische zorg vereist.
