Recent deden twee Belgische sportduikers een zeer bijzondere en spectaculaire waarneming in de centrale Oosterschelde. Op een diepte van circa 16 meter zagen zij nog net hoe een kleine octopus zich op de bodem tussen stenen verstopte. Waarnemingen van een octopus in de Noordzee zijn schaars. En voor zover wij weten zijn onze grootste weekdieren nog niet eerder in de Zeeuwse Delta waargenomen.

Tekst: Peter H. van Bragt Bron:  Stichting ANEMOON en Nature Today

Van het Nederlandse Noordzeegebied zijn twee soorten octopus bekend. In goed Nederlands worden zij ‘achtarmen’ genoemd. Beide soorten zijn daar schaars tot zeldzaam waargenomen. Voor zo ver bekend bij Stichting ANEMOON zijn er nog niet eerder achtarmen in de Zeeuwse Delta aangetroffen. Daar is recent echter verandering in gekomen. Twee Belgische sportduikers, Ludo Nuytemans en Marc Devalckeneer, zagen deze zomer bij de Zeelandbrug, bij Zierikzee, op circa 16 meter diepte een achtarm. Het schuwe dier verstopte zich meteen tussen de stenen. Daardoor konden zij alleen maar het achterste deel van de mantelzak fotograferen. Op deze foto’s is onmiskenbaar en duidelijk te zien dat het een achtarm is, maar welke soort?

De eerste foto van een achtarm in de Oosterschelde, 2017 (Bron: Marc Devalckeneer)

Inktvissen komen in diverse vormen en maten voor in de Nederlandse Noordzee, Waddenzee en Zeeuwse Delta. Met maximaal 50 millimeter zijn de dwerginktvissen de kleinste. De diverse soorten pijlinktvissen en de Zeekat zijn groter. Maar de allergrootste zijn de zogenaamde achtarmen. De meest zeldzame is de Gewone achtarm (Octopus vulgaris). Deze kan tot een meter lang worden. De kleinere Kleine achtarm (Eledone cirrhosa) is maximaal ongeveer half zo groot en is iets vaker in de Noordzee en ook enkele keren in de Voordelta aangetroffen.

Omdat er maar een paar foto’s van deze waarneming beschikbaar zijn, is het lastig om eenduidig vast te stellen of dit dier een Gewone of een Kleine achtarm is. Op een van de foto’s is naast het rechteroog een kleine stekel van minder dan een centimeter lengte te zien. De huid van de mantel is met kleine wratjes bedekt. De mantel was ongeveer 12 centimeter lang. Deze kenmerken maken het aannemelijk dat we te maken hebben met een exemplaar van de Kleine achtarm.

De Kleine achtarm is onder andere te herkennen aan een kleine stekel naast de ogen (links) en een wrattige mantelhuid (rechts) (Bron: Marc Devalckeneer)

Deze zomer is tijdens een expeditie van Stichting Duik de Noordzee Schoon ook een achtarm gefotografeerd. Dit dier is ver in de noordelijke Noordzee aangetroffen: op het wrak van Molly’s Lamp op de Doggersbank. Waarschijnlijk zijn deze twee dieren de enige achtarmen die ooit door sportduikers in de Nederlandse wateren zijn waargenomen en gefotografeerd. De populatie achtarmen in de Noordzee staat sterk onder druk door de bodemvisserij. In de jaren ’60 tot ’80 van de vorige eeuw daalde het aantal waarnemingen van achtarmen in de Noordzee. Ondanks meer onderzoek zijn er daarna niet meer achtarmen waargenomen. Voorlopig moeten we vaststellen dat de Kleine achtarm die deze zomer in de Oosterschelde is aangetroffen een dwaalgast is, die er mogelijk nog steeds zwemt of, nog waarschijnlijker, op de bodem tussen stenen verborgen zit.

Achtarm gefotografeerd in de Noordzee op de Doggersbank, 2017 (Bron: Udo van Dongen)

Tekst: Peter H van Bragt, Stichting ANEMOON
Foto’s: Marc Devalckeneer; Udo van Dongen
Met dank aan Ludo Nuytemans en Marc Devalckeneer voor het doorgeven van deze spectaculaire waarneming aan Stichting ANEMOON.