Haaien hebben het nog steeds niet altijd gemakkelijk als het gaat om hun reputatie. Zo wordt een ietwat negatieve ervaring al snel een aanval genoemd. Films die zijn uitgebracht waaronder Jaws en The Meg hebben het de haaien op dit gebied ook zeker niet gemakkelijker gemaakt. Marien bioloog Catherine Macdonald heeft bijgedragen aan diverse wetenschappelijke onderzoeksrapporten met betrekking tot het gedrag van haaien.  

Door Erwin Cornet

Al vanaf een jonge leeftijd heb je een fascinatie voor oceanen en het mariene leven, inclusief haaien. Waar kwam deze fascinatie vandaan?  

Ik was altijd erg nieuwsgierig naar de oceaan. Mijn overgrootouders woonden aan de kust van South Carolina. Op een bepaald moment toen we bij hen op bezoek waren, ving een visser op het strand een kaphamerhaai (Sphyrna tiburo). Niet een heel groot exemplaar, maar toch reageerde heel veel  volwassenen die het zagen met angst dat dit dier hiervoor in hetzelfde water lag als waar hun kinderen aan het zwemmen waren. Ik was waarschijnlijk een jaar of zeven, maar ik herinner me dat ik naar deze kleine haai keek die naar adem snakte in het zand en dacht dat als iemand in gevaar was, het de haai was, niet de kinderen. Dat beeld van haaien – zelf in groter gevaar dan het gevaar waar het dier voor zorgt – en de hulp die deze dieren nodig hebben, heeft me nooit echt verlaten. 

Je bent een van de mede-oprichters en directeur van Field School, een interdisciplinair training- en opleidingsprogramma voor mariene wetenschappen in Zuid-Florida. Daarnaast ben je docent Marine Conservation Biology aan de Rosenstiel School for Marine and Atmospheric Science van de Universiteit van Miami. Wanneer heb je besloten om mensen voor te lichten over mariene biologie en waarom denk je dat dit belangrijk is? 

Ik denk dat leren ons vaak in staat stelt met nieuwe ogen te kijken of dingen op nieuwe manieren te begrijpen. Van mij hoeft niet iedereen over mariene wetenschappen te leren, maar voor de mensen die dat bewust wel willen, kan het ook persoonlijk een grote toevoeging zijn. Ik weet in ieder geval dat dat voor mij echt zo was. Het in staat zijn om namen te kunnen geven aan alle dieren die je onder water ziet, te begrijpen hoe ze leven en met elkaar omgaan, dat maakt de wereld om ons heen zoveel rijker.  

In het verleden werkte je als wetenschapper voor The Gills Club, een project van de Atlantic White Shark Conservancy dat studentes ondersteunt die geïnteresseerd zijn in haaienwetenschap. Je hielp bij het opzetten van een Gills-trainingsprogramma voor achtergestelde studenten. Uit veel van je werkervaring blijkt dat je het belangrijk vindt om er voor iedereen te zijn. Is er iets dat je hiertoe heeft gedreven?  

In het verleden was de haaienwetenschap niet erg vriendelijk voor vrouwen of voor andere groepen die nog hogere niveaus van uitsluiting en discriminatie hebben ervaren, waaronder gekleurde wetenschappers en personen uit de LGBTQ+-gemeenschap. Mijn vakgebied was niet altijd een plek waar ik me veilig heb gevoeld en ik wist dat ik niet wilde dat jongere wetenschappers dezelfde ervaringen zouden hebben als ik.  

Op 20 juli 2021 publiceerde de New York Times een artikel over het veranderen van de naam ‘Shark Attacks’. Is het belangrijk dat we nadenken over de woorden die we gebruiken als mensen om wat voor reden dan ook een haai zijn tegengekomen? 

Over het algemeen is de taal die we gebruiken van groot belang omdat deze een rol speelt in de manier waarop we bepaalde dingen tot stand brengen. Het woord “aanval” heeft een bijbetekenis; het maakt aannames over wat de haai probeert te doen, op momenten waarop we meestal geen gegevens hebben om dit te kunnen onderbouwen. Het woord “bijten” beschrijft de gebeurtenis nauwkeuriger zonder aannames te maken over wat het betekent of wat de bedoeling was van de haai. We maken onderscheid tussen hondenbeten en hondenaanvallen op basis van de intensiteit en duur van het gedrag, maar we maken dit onderscheid zelden voor gebeurtenissen waarbij haaien betrokken zijn. Ik denk dat er voordelen zijn aan een grotere precisie in de manier waarop beleidsmakers en managers over dit soort gebeurtenissen praten. Dat gezegd hebbende, buiten dit soort technische contexten, wil ik niet proberen om de taal van mensen te controleren.  

Waarom wordt een ontmoeting met een haai zo snel een haaienaanval genoemd? Ook in gevallen waarin er niets is gebeurd behalve een ontmoeting? 

Eerlijk gezegd denk ik dat het een gewoonte en luie taal is. Ik denk niet dat iemand erover heeft nagedacht en heeft besloten dat ‘aanval’ de juiste of beste term was. Ik denk dat de term deels nog steeds algemeen wordt gebruikt omdat het een beetje van de angst en het drama weergeeft die mensen voelen als ze een roofdier tegenkomen, zelfs als dat roofdier niets bedreigends doet. 

In het artikel van de New York Times gaf je het volgende aan: “We willen de publieke perceptie veranderen van dieren waarvan de populatie sinds 1970 met 71 procent is gedaald.” Denk je dat het gevaarlijke beeld dat sommige mensen nog hebben van haaien ertoe bijdraagt ​​dat er nog steeds zo veel sterven door bijvangst en het verwijderen van vinnen?  

Historisch gezien waren veel mensen misschien niet bezorgd over het behoud van haaien vanwege hun perceptie van haaien als gevaarlijk en tot op zekere hoogte kan dat ook vandaag de dag nog het geval zijn. Ik geloof echter dat haaien óók profiteren van hun bekendheid, omdat veel mensen zowel angst als fascinatie voor hen voelen. Haaien krijgen veel meer media-aandacht dan veel andere bedreigde diergroepen, en ik denk dat die aandacht ook voordelen heeft voor het behoud van deze dieren.   

Film The Shallows

Is het erg belangrijk dat we stoppen met het gebruik van overdreven termen als het gaat om een ​​haaienbeet of een licht negatieve ontmoeting tussen een haai en een mens?  

Ik was vooral verrast dat sommige mensen van streek waren door de suggestie dat beleidsmakers taal zouden moeten gebruiken die nauwkeuriger en preciezer is om interacties tussen haaien en mensen te beschrijven. Dat lijkt me een onomstreden mening. Als wetenschapper is precisie in communicatie een belangrijk onderdeel van mijn werk. Ik zou ook nooit ruzie maken met een overlevende van een haaienbeet die de voorkeur geeft aan andere termen, of in discussie gaan met iemand over welke taal ze in hun dagelijks leven zouden moeten gebruiken. Mensen gebruiken voortdurend overdreven taal. Mijn gevoel zou gewoon zijn dat het beter is om het niet in officiële contexten en documenten te gebruiken als we duidelijkere en nauwkeurigere opties hebben. 

Niet uitgelokte haaienbeten kunnen verschillende redenen hebben. Zijn er belangrijke factoren die bijdragen aan niet-uitgelokte beten van haaien?  

Er zijn geen specifieke redenen of factoren die direct benoemd kunnen worden. Er is zeker discussie geweest over de rol van “verkeerde identiteit” bij het leiden tot haaienbeten, ook in een onderzoeksrapport dat recent is uitgekomen. De studie die voor dit rapport is gedaan, bevestigt de theorie dat sommige haaienaanvallen heel goed een vergissing kunnen zijn. Door hun slechte zicht blijken de haaien namelijk van onderaf heel moeilijk het onderscheid te kunnen maken tussen zwemmende of peddelende mensen en zeehonden. 

Spring Break Shark Attack

In een aantal van je academische publicaties deed je onderzoek naar het verband tussen zeedieren en toerisme. Voorbeelden zijn ‘Blood in the Water: Shark feeding, Tourism, and the Law’ en ‘Responsible Shark & ​​Ray Tourism: A Guide to Best Practice’. Is dit ook de reden waarom het onderwerp van de interpretatie van het gedrag van wilde haaien (en de term ‘aanval’) jou persoonlijk aantrekt? 

Ik ben geïnteresseerd in de rol die toerisme kan spelen in hoe we omgaan met haaien, en in vragen over hoe toerisme de natuur beïnvloedt. Deze specifieke vraag over terminologie (“aanval” versus “bijten”) is niet iets dat me in het bijzonder aantrekt en waar ik veel extra studie naar heb gedaan. Het lijkt me gewoon logisch dat als we dit soort gebeurtenissen en de bijbehorende risico’s proberen te bespreken, dat dit op gebeurt op realistische wijze met het gebruik van zo duidelijk mogelijke taal.  

Als het om veiligheid gaat, kun je hier als geen ander over meepraten. Zo ben je bij verschillende expedities geweest om haaien te taggen. Je was verantwoordelijk voor de veiligheid van mens en dier en de besluitvorming aan boord. Kun je hier meer over vertellen?  

Door meer dan een decennium hands-on met haaien te werken, ben ik vrij sterk gepositioneerd om te zeggen dat ze mensen niet willen bijten. Zelfs tijdens het vangen of het laten verzamelen van monsters, lijken haaien in de eerste plaats geïnteresseerd in het vermijden van interactie met mensen en om weg te komen. Er zijn veel stappen nodig om ervoor te zorgen dat veldwerk veilig is, inclusief proberen te waken tegen allerlei soorten ongelukken, maar ik twijfel er niet aan dat haaien er niet op uit zijn om mensen te pakken te krijgen. 

Je hebt ook onderzoek gedaan naar duiktoerisme met haaien. Iets wat ik persoonlijk heel graag zou willen doen in mijn leven. Bijvoorbeeld duiken met de grote witte haai! Wat adviseer je mensen die met haaien willen duiken? 

Ik zou aanraden om vooraf vragen te stellen over de praktijken van de operator en na te denken over het soort ervaringen dat je wilt. Lees de website en online reviews om een ​​idee te krijgen van wat je kunt verwachten. De verantwoordelijke en attente operators die ik ken, zijn bereid om antwoorden te geven over wat ze doen en waarom. 

Gelukkig draagt ​​al het onderzoek steeds meer bij aan onze kennis over het gedrag van wilde dieren. Daarnaast kan het leiden tot geweldige nieuwe ontdekkingen! Ik heb het natuurlijk over de eerste hamerhaaienkraamkamer die je met een team ontdekte aan de Atlantische kust van de Verenigde Staten. Kun je ons hier iets over vertellen? 

Mijn team ontdekte een kraamkamer voor hamerhaaien in de buurt van het centrum van Miami. Een van de onderzoeksthema’s die me interesseren, is hoe mensen beter kunnen samenleven met dieren in het wild, en het is verbazingwekkend voor mij dat deze ongelooflijke soorten zo dicht bij de stad leven.  

Video die erover is gemaakt, is hier beschikbaar.

Het wetenschappelijke onderzoeksrapport is ook vrij toegankelijk: https://conbio.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/csp2.418 

Kunnen duikers bijdragen aan de reputatie van haaien? Hoe? 

Duikers behoren tot de relatief kleine groep mensen die een zinvolle kennis uit de eerste hand hebben van hoe haaien werkelijk zijn. Vaak zijn mensen verrast door hoe kalm en “niet eng” haaien onder water zijn – dus als ze die ervaring hebben gehad, kunnen duikers ook helpen die boodschap te delen. Als je om haaien geeft, kun je natuurlijk ook actie ondernemen om ze te helpen beschermen, onder meer door te doneren aan organisaties voor het behoud van haaien. Eén van mijn favorieten is Shark Advocates International. 

Catherine Macdonald

Over Catherine

Catherine Macdonald is een marien bioloog in Zuid-Florida en directeur van Field School, een interdisciplinair training- en opleidingsprogramma voor mariene wetenschappen. Daarnaast is ze docent Marine Conservation Biology aan de Rosenstiel School for Marine and Atmospheric Science van de Universiteit van Miami. Zij heeft decennia lang onderzoek gedaan naar haaien en hun gedrag, en maakt zich hard om de slechte naam van de haai te zuiveren.  

Top 6 ‘angstaanjagende’ haaienfilms