Er zijn maar weinig mensen die haaien zo goed begrijpen als Cristina Zenato – zij is de haaienfluisteraar van de Bahama’s.
Foto‘s: C. Millbern, A. Cotton en C. Zenato
In een zilveren ‘maliënkolder’ staat Cristina Zenato rechtop op de witte zandbodem van de Atlantische Oceaan. Niet ver van de kust van Grand Bahama begroet de Italiaanse ‘haar baby’s’. Zo’n tien Caribische rifhaaien zwemmen om haar heen. Het lijkt wel een roedel opgewonden honden. Uit een buis haalt ze vissen die ze de haaien toewerpt. Elke keer als een haai naar een visje hapt, aait ze het dier over zijn kop. Het vertrouwen tussen mens en dier straalt ervan af. Niet alleen vanwege het voeren komen de haaien naar Cristina toe. Voor de sierlijke roofvissen is de blonde duikster geen vreemde: ze kennen haar bewegingen en weten hoe ze ademt. Wanneer Cristina uiteindelijk de buis weglegt en op haar knieën op het witte zand gaat zitten, duurt het niet lang voordat één van de haaien bij haar op schoot ligt en zich laat aaien. Het lukt haar zonder enige dwang om de haaien zo te ontspannen dat ze zelfs vishaken uit hun bek kan halen.
Je bent de eerste vrouw ooit die het is gelukt om haaien in een staat van tonische immobiliteit te krijgen. Hoe heb je dat geleerd?
Ik ben gaan trainen onder leiding van mijn mentor Ben Rose. Hij was de eerste die erachter kwam dat haaien het prettig vinden om aangeraakt te worden. Eigenlijk zorg ik niet voor tonische immobiliteit, afgekort TI. TI is een natuurlijke reactie van de dieren wanneer ze zich bedreigd voelen of gestrest zijn. Dat gedrag wordt ook waargenomen tijdens het paren. Vroeger werden haaien op deze manier in een toestand van verstarring gebracht zodat ze van een zender konden worden voorzien. Ik doe iets anders: ik maak contact met ze. Ik dwing ze nergens toe en ik breng ze ook niet in trance. De interactie die ik met de haaien heb, is zonder dwang. De haaien zijn vaak ruim twee meter lang en je hebt heel veel kracht nodig om ze in TI te krijgen. Ik heb een band met mijn baby’s. Er is geen sprake van bedreiging of stress; ik raak ze alleen zacht aan. Ik streel hun kop en lichaam en dat vinden ze kennelijk fijn. Soms komen de haaien naar me toe en leggen ze hun kop op mijn been. Zo blijven ze dan enkele minuten en soms wel 40 tot 45 minuten bij me liggen. Ze pompen ondertussen water door hun kieuwen en kunnen ademen, maar verder blijven ze heel rustig op mijn schoot liggen en kan ik ze aaien.
Cristina Zenato noemt de haaien ‘haar baby’s’. Ze heeft geleerd de dieren te begrijpen en ze komen bewust naar haar toe.
Duurde het lang voordat je hun vertrouwen had gewonnen?
Ik werk al heel lang met deze haaien en ben heel consequent door steeds weer terug te gaan naar mijn vaste duiklocaties. Elke dag ben ik er een aantal uren en heb ik interactie met ze. Het is een routine die ik steeds weer herhaal.
Herkennen de haaien je?
Mijn crew is daarvan overtuigd. Maar of ze me echt herkennen? Misschien is het een combinatie van hoe ik me beweeg, gedraag en adem? Ik denk dit laatste.
Er wordt gezegd dat je de taal van de haaien spreekt. Hoe goed begrijp je de dieren werkelijk?
Ik begrijp mijn haaien erg goed. Maar ook andere haaien kan ik begrijpen. Net als alle dieren communiceren ze op hun eigen manier. Je moet heel goed luisteren en ze observeren om ze te ‘lezen’. Ik kan aan de manier waarop ze zwemmen en op me af komen, zien of ze onrustig zijn. Het kan zijn dat er in de buurt wordt gevist waardoor ze geen rust hebben. Ik merk wanneer ze pijn hebben en wanneer het goed met ze gaat.
Klopt het dat de haaien het prima vinden dat je aan hun bek zit, en niet happen?
Elke keer dat ik een haai met een vishaak zie, probeer ik hem daarvan te verlossen. Dat is voor mij een heel speciaal moment. Vaak merk ik dat er steeds meer haaien opduiken als ik de haak bij een dier probeer te verwijderen. Ik weet zeker dat ze met elkaar communiceren en elkaar laten weten dat de ‘tandarts’ er weer is.
Je noemt de roofdieren jouw ‘baby’s’ en knuffelt ze. Toch draag je een haaienpak. Is dat niet tegenstrijdig?
Om de haaien dichtbij te laten komen worden ze met voer gelokt. Het is dan ook altijd mogelijk dat ze me per ongeluk bijten. Daarom draag ik het pak. Maar het is vooral risicovol als je niet probeert om de dieren te begrijpen. Wanneer je hen iets oplegt en ze gestrest raken.
Knuffelen! De grijze rifhaaien zwemmen naar Cristina toe en leggen hun kop op haar schoot voor een aai.
Heb jij wel iets gevaarlijks met haaien meegemaakt of gezien?
Heel eerlijk? Nee, nooit!
Als duikers met jou het water ingaan, wat moeten ze dan vooral niet doen?
Vaak gebeurt het dat duikers niet luisteren of meteen vergeten wat ik in de briefing heb verteld. Altijd hamer ik erop dat duikers de haaien niet moeten aanraken. Maar zodra de dieren vlak langs hen zwemmen, willen ze niets liever dan hen aaien.
Je bent instructeur en hebt voor PADI verschillende haaienspecialty’s ontwikkeld. Elk jaar neem je zo’n 1800 duikers mee. Om ze te lokken gebruik je aas, een methode die omstreden is. Hoe sta jij tegenover het voeren van haaien?
Ik gebruik niet elke duik aas. De duiken waarbij gevoerd wordt, vinden op vaste momenten plaats. Het voer zit in een container. De persoon die de container heeft, bepaalt of en wanneer hij voert. Ik ben van mening dat het voeren en de interactieve duiken erg belangrijk zijn. Aan de ene kant voor de mensen die zo een prachtige ervaring met de dieren opdoen, maar ook voor de haaien.
Hoezo?
Ik woon en werk in de Bahama’s, een land dat het duiken met haaien als bron van inkomsten uit toerisme heeft ontdekt. Inmiddels is het zelfs een belangrijke inkomstenbron voor de lokale bevolking. Het is voor het land en bevolking belangrijk dat de haaien gezond zijn en in leven blijven, ze zijn dan ook fel gekant tegen het vissen op en ontvinnen van haaien. Wanneer de haaienduiken inclusief voeren op een verantwoorde manier plaatsvinden, waarbij regels worden gerespecteerd en de veiligheid wordt gewaarborgd, kan dit de bescherming van de dieren een geweldige boost geven. Tegelijk is dit goed voor de lokale economie. Natuurlijk zijn er ook zwarte schapen, slechte duikinstructeurs, maar dat heb je overal.
Er zijn maar weinig plekken op de wereld waar duikers de garantie hebben dat ze haaien zullen zien. Eén van die plekken is de Bahama’s. Sinds 2011 worden de haaien in een gebied van 629.367 vierkante kilometer beschermd. Dat is aan jou te danken. Hoe heb je dit voor elkaar gekregen?
Het begon allemaal met een petitie om de regering van de Bahama’s op te roepen een wet aan te nemen die de haaien beschermt en de in- en uitvoer van haaienproducten verbiedt. Al heel snel had ik 25.000 handtekeningen. Toen hebben PEW Charitable en de Bahamas National Trust aangeboden de actie te steunen. Samen hebben we een campagne opgezet die ertoe heeft geleid dat in 2011 een wet werd uitgevaardigd die de invoer, uitvoer én doorvoer van haaienproducten in de Bahama’s verbiedt.
Nog nooit heeft Cristina zich onveilig gevoeld tussen zoveel haaien. Ze kan hun gedrag goed doorgronden.
Waar komt jouw passie voor haaien vandaan?
Ik ben opgegroeid in Congo en van jongs af aan was ik gek op de natuur. Van de lokale bevolking heb ik geleerd dat elk dier ergens goed voor is en dat geen enkele vorm van leven verstoord mag worden. Mijn familie komt uit Italië en van hen heb ik de passie voor de zee geërfd. Altijd al was ik gefascineerd door haaien. Toen ik ouder werd en meer over deze dieren leerde, werd me duidelijk dat haaien onze hulp nodig hebben.
Waarom is werken met haaien zo belangrijk?
Haaien spelen een belangrijke rol in het ecosysteem. Ze vernietigen de doden, de zwakkeren en de zieken. Jammer genoeg hebben ze volkomen ten onrechte een slechte naam. Des te moeilijker is het om mensen duidelijk te maken dat deze grote vleesetende dieren beschermd moeten worden. Dus help ik ze. Ik wil laten zien hoe haaien echt zijn. Vergeleken met andere roofdieren zijn ze erg tolerant ten opzichte van mensen en zijn we veiliger met hen in de buurt dan met bijvoorbeeld leeuwen.
Ze maakt ook van de mogelijkheid gebruik om vishaken uit hun bek te halen.
Welke vooroordelen hebben de meeste mensen?
Eén van de meest voorkomende vooroordelen is dat haaien mensen eten. En dat haaien door bloed aangetrokken worden en het spoor net zolang volgen tot ze hun prooi kunnen verslinden, maar dat is helemaal niet waar. Een andere foute gedachte is dat haaien van kwade wil zijn. En wat ook niet klopt, is dat haaien altijd in beweging zijn omdat ze anders niet kunnen ademen, en dat ze slecht kunnen zien.
Waar moet je op letten als je met haaien duikt?
Je moet altijd weten met wat voor haaien je gaat duiken. Welk gedrag kun je verwachten? En kun je beter gaan duiken of toch liever snorkelen? Er zijn meer dan 500 verschillende soorten en het maakt wel degelijk een verschil uit met welke soort je in het water ligt. Ik raad duikers altijd aan zich vooraf over de soort te informeren zodat ze ook weten hoe ze met de haaien om moeten gaan.
Cristina zet zich ook in voor educatieve programma’s op scholen in het kader van haaien-bescherming.
Je zet je ook boven water in voor haaien. Klopt het dat je een educatief programma financiert?
Zo’n 20 jaar geleden heb ik een project op een school op Grand Bahama opgezet. De leerlingen kunnen tijdens hun schooltijd het OWD-, AOWD- en Rescue-brevet halen. Wanneer ze van school komen, kunnen ze in het duikcentrum komen werken en divemaster en instructeur worden. Zo leiden we deze jonge mensen op tot haaienambassadeurs en brengen we hen bij hoe belangrijk de oceanen en de riffen zijn. Ik geloof heilig dat kennis macht is en dat een goede opleiding telt.
Cristina Zenato
Bekijk ook: Dramatisch en romantisch, fotograferen in zwart-wit
