Engelgaarde, de eens zo populaire Drentse duikplas vlak bij Meppel, stond bekend om zijn prachtige onderwatercultuur en het uitstekende zicht. Maar deze kwaliteiten behoren inmiddels tot het verleden…

Voor duikers van de Noord Nederlandse Duikers Federatie (NNDF), die sinds 2000 de duikrechten op Engelgaarde heeft, is dit geen nieuws; zij merken al jaren dat het eerder zo kraakheldere water aan het vertroebelen is en dat de planten langzaam maar zeker zijn verdwenen. Hoe dat komt? De NNDF deed onderzoek.

Vissen uitgezet

In 1991 kocht de Stichting Wandelbos, inmiddels Stichting Engelgaarde genoemd, de plas en omliggende grond van de provincie Drenthe; het visrecht bleef daarbij in handen van de Meppelaar Hengelaars Vereniging (MHV). In 2011 werd er door de MHV een groot aantal schub- en spiegelkarpers uitgezet voor de hengelsport. Hoeveel precies, daar doet de MHV geen mededelingen over, maar wel meldt de vereniging dat er jaarlijks in ieder geval 10 karpers worden uitgezet ‘ter onderhoud’. Een overschot aan karpers kan een ecologische achteruitgang onder water teweegbrengen, maar daar komen we zo op terug. In de plas met een oppervlakte van 9 hectare leven ook andere vissoorten, waaronder brasem (aantal onbekend, al werden er ook grote aantallen uitgezet volgens de NNDF), snoek, baars, zeelt, voorn en rivierkreeftjes. In het beschermde natuurgebied van Engelgaarde konden voorheen allerlei vissen opgroeien en ze vonden schuilplaatsen in de weelderige plantenbegroeiing. Maar de bodem, die voorheen dicht begroeid was met voornamelijk waterpest en doorgroeid fonteinkruid, is de afgelopen jaren een kale woestijn geworden en de algen hebben het zich uitstekend naar hun zin gemaakt in de plas.

Om te kijken wat nu precies het probleem is in Engelgaarde, leende de NNDF duikkooien van Aquatische Ecologie en Waterkwaliteitsbeheer van de Universiteit van Wageningen. In die kooien werden waterplanten geplaatst, of ze werden over bestaande planten heen gezet om deze te beschermen. In de afgesloten kooien groeiden de planten erop los en deden ze het goed, maar in de open kooien waren alle planten al snel verdwenen.

Planten zijn een must

Waterplanten zijn niet alleen mooi om te zien, ze zorgen ook voor de productie van zuurstof via fotosynthese, ze houden het water helder en remmen de groei van algen af. Dat de planten uit Engelgaarde verdwenen zijn, zal niet liggen aan het vissen op zich – al kunnen volgens de Universiteit van Wageningen de ‘boilies’ (bolletjes gekookt deeg) op de voerplekken van de MHV-hengelaars wel bijdragen aan minder zuurstof in het water, wat de helderheid niet ten goede komt. De echte boosdoeners zijn volgens de NNDF de karpers en de brasems – notoire bodemwoelers, die het zicht vertroebelen omdat de door hen opgewoelde algen en zand in de waterkolom terechtkomen. Gevolg daarvan is dat zonlicht minder goed kan doordringen tot de planten, waardoor de plantengroei nadelig wordt beïnvloed. Het zuurstofgehalte blijft verder dalen en door het gewoel van de vissen komen er fosfaten vrij uit de bodem die de neerwaartse spiraal bevorderen. Dat vooral de aanwezigheid van de karpers schuld heeft aan de achteruitgang van de plas, lijkt volgens de NNDF aannemelijk. Volgens de MHV zouden er momenteel nog zo’n 60 karpers in de plas leven. Hoeveel brasem er rondzwemt, is helaas onbekend.

Karpersterfte Engelgaarde

In 2017 kreeg de NNDF van vissers te horen dat er zo’n 50 karpers dood waren aangetroffen. Vissensterfte op deze schaal komt voor door zuurstofgebrek, algenbloei of giftige stoffen. Het laatste lijkt niet van toepassing op Engelgaarde. Als er in dat jaar 50 exemplaren stierven, betekent dit dat er voorheen zo’n 110 zwommen op 9 hectare plas, en dat is volgens de NNDF te veel voor een gezonde onderwaterecologie. Niet alleen omdat de vissen de bodem omwoelen en zo het water vertroebelen, maar omdat ze bij te weinig voedselaanbod ook de zachte waterplanten opeten.

Poffertjespan

Met een bodem die er door de woelgaten van de vissen uitziet als een poffertjespan, het ontbreken van waterplanten en slecht zicht, is duiken in Engelgaarde inmiddels geen pretje meer. De NNDF wil dat er geen karpers meer worden uitgezet en dat de aanwezige karpers en brasems worden opgevist en elders uitgezet. Pas als de plas weer in zijn oude glorie is hersteld, zouden er weer nieuwe dieren mogen worden uitgezet; maar dan wel in aantallen die de in 2016 doorgevoerde ‘Richtlijnen voor uitzet van karper‘ eer aandoen, aldus de NNDF.

OLYMPUS DIGITAL CAMERA

Reactie Gerwin Gerlach, Sportvisserij Nederland

«Als het zicht afneemt, komt dit veelal door algengroei of slibopwerveling»

Bent u bekend met het probleem van verdwijnende waterplanten in plassen waar veel karpers worden uitgezet?

Dit is een probleem dat vaak wordt gecreëerd door de waterschappen, die vinden de karperuitzet al snel te hoog. Ik ben niet specifiek bekend met het probleem van Engelgaarde, maar ik kan wel zeggen dat in andere wateren met een veel hogere karperbezetting dan Engelgaarde het water nog kraakhelder is. Karpers worden al snel aangewezen als de boosdoeners, naar mijn idee is dit echter zelden het geval.

Is 110 karpers op 9 hectare plas niet te veel?

Nee, zeker niet. Men kan beter onderzoeken waar het waterplantenprobleem dan wel door wordt veroorzaakt. Als het zicht afneemt, komt dit veelal door algengroei of slibopwerveling. Met een karperbezetting in Engelgaarde van 110 karpers (op het hoogtepunt, red.) lijkt het me onwaarschijnlijk dat zo weinig vissen zo’n groot effect hebben. Ik weet het natuurlijk niet zeker, gedegen onderzoek moet dit aantonen. Volgens de richtlijnen mag de maximale bezetting geen invloed hebben op het zicht in het water. Maar nogmaals: in wateren die ons bij Sportvisserij Nederland bekend zijn waarin veel meer karpers zwemmen, is het water nog helder.

Tekst: Nique Hanskamp Foto’s: André Vermonden

Bekijk ook: Haarlemmermeerse Bosplas, het hele jaar door