Mijn allereerste contact met zeegras dateert alweer van een lange tijd geleden: toen ik zes was, nam mijn vader me mee op zijn eerste duiken in de Oostzee en liet me zien wat er allemaal leefde in het donkere zeegras, wat toen best een beetje eng voor me was. Kleine grondels schoten in het rond, garnalen renden angstig heen en weer om bescherming te zoeken voor zeenaalden en grote en gevaarlijk uitziende strandkrabben keken me dreigend aan als ik te dichtbij kwam. Pas decennia later, met de start van mijn proefschrift aan het Helmholtz Center for Ocean Research GEOMAR in Kiel, begon ik me te interesseren voor de basis van al deze drukte: het zeegras zelf. Gedurende een lange periode een enigszins verwaarloosd ecosysteem. En die laat ondertussen steeds duidelijker zien: zeegras wordt bedreigd door menselijke activiteiten.

Zeegrassen komen bijna overal ter wereld in kustgebieden voor. Er zijn ongeveer 60 soorten uit vier families, waardoor ze het meest verspreide kust-ecosysteem zijn. Het bijzondere aan zeegrassen is dat het de enige bloeiende planten zijn die terug zijn gemigreerd naar de zoute zee, waar ze met succes de voorheen niet-begroeide, zachte zanderige en slibachtige bodems hebben gekoloniseerd. Oorspronkelijk waren de enige planten afkomstig uit de zee de algen, die meestal een harde ondergrond nodig hebben om zich te vestigen. Uit de groene algen ontwikkelden zich in de loop van de evolutie de eerste landplanten en daaruit de bloeiende planten. Daarom zijn de meeste landplanten groen. Tijdens Het Krijt, ongeveer 70 tot 100 miljoen jaar geleden en waar dinosauriërs de heersers van de wereld waren, migreerde een groep landplanten terug naar de zee en evolueerde tot zeegras. Ze kunnen dus niet verder verwant worden aan de algen, waarmee ze in de volksmond vaak worden verward.

Maar, zeegras kan ook helpen tegen klimaatverandering en tegelijkertijd zelfs tegen zeespiegelstijging! Sterker nog: we kunnen het ons niet eens veroorloven om de verschillende ecosysteemdiensten van het zeegras kwijt te raken. Los van het feit dat we een van de mooiste en meest diverse habitats onder water zouden verliezen. Zeebiologen weten al lang dat zeegrasvelden iets heel bijzonders zijn. Alleen bij het grote publiek is zeegras altijd zoiets geweest als het groezelige zusje van de opwindende koraalriffen die bijna exploderen van kleur. Ja, zelfs de kelpwouden van de koude zeeën krijgen meer aandacht en financiering voor onderzoek, dan zeegras. Dat is de afgelopen jaren veranderd, althans, in de wetenschap. Bevindingen over de bijna ongelooflijke CO2- opslagcapaciteit van zeegras, die ongeveer 35 keer hoger is dan die van tropische regenwouden, of over de belangrijke bijdrage die ze leveren aan kustbescherming, hebben daarbij zeker geholpen.

MINDER KANS OP BESMETTING

Ook bij duikers is het inmiddels bekend dat zeegrasvelden altijd wel een bezoekje waard zijn. Maar ik moet toegeven dat de velden vaak een beetje eentonig lijken voor de haastige duiker. Je moet je in deze bijzondere habitat in de meest ware zin van het woord onderdompelen: als je de tijd neemt, jezelf erin laat wegzakken en in alle rust op ontdekkingstocht gaat, kom je kleurrijke naaktslakken tegen, talloze kleine zeeslakken die grazen op de bladeren of perfect gecamoufleerde zeenaalden en zeedieren. Je wordt dan zeker beloond. Niettemin zijn de grote voordelen van zeegras voor ons mensen nog grotendeels onbekend. Zelfs marien biologen zijn nog steeds verrast door het zeegras. Onderzoekers van Cornell University (VS) ontdekten in 2017 een voorheen onbekend vermogen van zeegras.

Schoonmaakploeg: een klein scheefhorentje (Lacuna vincta) graast op microalgen van de zeegrasbladeren. Hierdoor fungeert hij samen met andere slakken en kleine kreeftachtigen, als natuurlijke ‘antifouling’ en worden de bladeren schoongehouden

Na een paar duiken bij Indonesische koraalriffen kregen de wetenschappers last van ernstige diarree. Sommigen moesten zelfs naar het ziekenhuis. Toen ze probeerden de reden hiervoor te vinden door watermonsters te analyseren, troffen ze iets verbazingwekkends aan: watermonsters van riffen in de buurt van zeegrasvelden waren tot 50% minder besmet met bacteriën die gevaarlijk zijn voor de mens, dan riffen zonder zeegrasvelden! Ook de koraalriffen zelf profiteerden ervan, aangezien de koralen ook ongeveer 50% minder ziekten hadden indien zeegras in de buurt groeide. De afgelopen jaren zijn aan de Oostzee soortgelijke pilotstudies gestart en hebben we ook in zeegrasvelden een reductie van de bacteriële belasting van meer dan 40% kunnen vaststellen ten opzichte van de omliggende zandgebieden. Met name de bacteriën die voor sommige mensen gevaarlijk zijn en in de zomermaanden voorkomen, zijn aanzienlijk verminderd.

Anderen lezen ook:  Dit wist je nog niet van de walvishaai 

Zeldzame gast: de grote adderzeenaald (Entelurus aequoreus) komt vaak voor in de Noordzee en het Skagerrak. Hier ontdekten we ze in de Kiel Fjord. Zoals met alle zeenaalden en de nauw verwante zeepaardjes, worden de mannetjes van adderzeenaalden zwanger. Uniek in het dierenrijk! De adderzeenaald kan wel 60 centimeter lang worden

VICIEUZE CIRKEL

Ondanks deze en vele andere bevindingen over de voordelen, wordt het ecosysteem van zeegras langs de kust ernstig bedreigd. Volgens de laatste schattingen verliezen we momenteel ongeveer 7% van het zeegrasoppervlak van de wereld – elk jaar! Zoals zo vaak is de mens de schuldige. Wereldwijd wordt zeegras bedreigd door de toenemende bevolking aan de kusten. Intensieve landbouw met overmatig gebruik van meststoffen vermindert het zicht, wat vooral schadelijk is voor het lichtafhankelijke zeegras. De uitbreiding van de aquacultuur, evenals het toenemende boottoerisme met ankerschade (bijvoorbeeld in de Middellandse Zee) en de opwarming van de aarde, blijven het zeegras aantasten. Een iets minder gemakkelijk te begrijpen bedreiging is het gevolg van overbevissing: als we te veel van de grote roofdieren vangen (bijvoorbeeld kabeljauw), zullen de middelgrote roofdieren die niet worden bevist zich buitensporig vermenigvuldigen (grondels, stekelbaars). Deze eten dan in toenemende mate de grazers op die onmisbaar zijn voor het zeegras (schelpslakken, kleine kreeftachtigen), waarbij het zeegras overwoekerd wordt door algen, die ook profiteren van het overaanbod van voedingsstoffen in het water, afkomstig uit meststoffen uit de landbouw. Een vicieuze cirkel! Dit is nóg een reden waarom het belangrijk is dat de door wetenschappers voorgestelde vangstquota eindelijk worden nageleefd.

Anderen lezen ook:  Klaren lukt niet… Don’t worry, be happy

Ook de Oostzee is kleurrijk: een harlekijnslak (Polycera quadrilineata) graast op de bladeren van mosdieren. Deze naaktslak helpt het zeegras – en ziet er ook nog eens goed uit

GEZOND ZEEGRAS = GEZONDE ZEE

Ironisch genoeg kan gezond zeegras bij bijna alle problemen helpen. Zeegrasvelden zijn de thuisbasis, jachtgebieden en kraamkamers van bijna alle ecologisch belangrijke vissoorten. Niet alleen hier, maar over de hele wereld: meer dan 20% van alle wereldwijd gevangen vis brengt minstens een deel van zijn leven door in het zeegras en onderzoekers hebben al meer dan 2.000 vissoorten in zeegras geïdentificeerd. Zeegrasvelden verminderen het CO2-gehalte van de atmosfeer en kunnen, als ze opnieuw worden aangeplant, de klimaatverandering helpen tegengaan. Bij GEOMAR in Kiel voeren we momenteel een eerste grootschalig experiment uit in de Oostzee door CO2 op te laten slaan in kunstmatig aangeplante zeegrasvelden, waarbij velden ook worden ‘herbebost’ met behulp van recreatieve duikers. Dit project heet SeaStore. Maar behalve het slechte nieuws over zeegras, kunnen we ook iets positiefs melden: dankzij de internationale samenwerking van buurlanden en de beschermende maatregelen op lange termijn die zijn ingevoerd voor de Oostzee en de Noordzee, kunnen we spreken van een echt succesverhaal voor deze twee zeeën!

Kustbescherming door wortels: zeegrasvelden hebben een dicht netwerk van wortels (wortelstokmat), waardoor ze zich kunnen verankeren op de zandgrond. Hierdoor verstevigt de zeebodem en wordt zandverlies voorkomen. Bovendien verminderen de zeegrasbladeren de golfkracht tot wel 40%

Het mariene ecosysteem doet het vandaag veel beter dan in de jaren 70/80, toen aanzienlijk meer voedingsstoffen naar onze regio en daardoor bijzonder bedreigde zeeën werden geleid. En zo kan ik vandaag mijn kinderen tijdens het duiken of snorkelen de positieve ontwikkeling laten zien aan de hand van de zeegrasvelden en hun bewoners: het bijna legendarische slechte zicht in de Oostzee verbetert elk jaar. Dit blijkt ook uit de maximale diepten van het zeegras, dat jaarlijks wordt onderzocht als een belangrijke indicator voor de waterkwaliteit. Deze zijn de afgelopen 20 jaar bijna twee meter dieper opgeschoven. Een duidelijk teken van een verbetering van de waterkwaliteit. En verwachting is dat dit alleen maar beter wordt!