De ondergrond van Zweden is rijk aan erts en bezaaid met mijnen. Vele zijn ondergelopen, en de galerijen zijn nu gevuld met koud kristalhelder water en overblijfselen uit betere tijden. De ertsmijn Tuna Hästberg werd speciaal uitgerust om grotduikers te ontvangen: Hedwig Dieraert neemt die uitnodiging graag aan.

Tekst: Frédéric Mengotto Foto’s: Hedwig Dieraert

Eindeloze valleien met Scandinavische sparren tot zo ver het oog reikt. We hebben de moderne stad Stockholm allang achter ons gelaten en verruild voor ruige natuur. Fotogenieke meertjes lonken, maar we rijden stevig door naar onze eindbestemming: het kleine dorpje Tuna Hästberg. En dorpje is dan nog een groot woord, want het is echt een gehucht. Er zijn geen hotels, geen winkels… Werkelijk niets. Ons verblijf is een oud schoolgebouw dat uitgerust is met een functionele keuken en verschillende grote zalen die nu dienen als slaapgelegenheid en eetruimte. En natuurlijk niet te vergeten een sauna, we zijn tenslotte in Scandinavië!

Eindeloze valleien met Scandinavische sparren tot zo ver het oog reikt.

De volgende ochtend hebben we een afspraak met Sami Pakarinen, onze duikgids voor deze week. We rijden naar het hoogste punt van het gehucht, slechts vijf minuten verwijderd van onze school. De ingang van de ertsmijn bevindt zich midden in het bos, op een afgezet stuk terrein met grote hekken met sloten. Het is dan toch wel vreemd om hier met al je duikmateriaal te staan, terwijl er nergens water te bekennen is. Sami gaat ons voor en stopt bij een dekplaat die hij optilt. We staren in een diepe schacht, de ingang van onze grotduik. De nieuwe lier met grote open kooi kan al het materiaal van minstens acht techduikers tillen. Sami laat het materiaal afdalen tot een diepte van 80 meter. Omdat de kooi open is, mogen er geen personen in en moeten wij met de trap naar beneden… 428 treden! Dat is dan wel weer jammer. Toch valt het eigenlijk best mee als we zo bezig zijn. Het is een nieuwe trap met leuning, en gelukkig is het niet glibberig. Toch is voorzichtigheid geboden, als je valt tuimel je een behoorlijke diepte in!

In de droge zone is daadwerkelijk aan alles gedacht, zoals dit duikplatform.

Je moet er wat voor overhebben… 428 treden naar beneden (en boven).

Eenmaal beneden laden we ons materiaal uit. Met een treintje worden deze door een tunnel van 150 meter lang naar de eindbestemming vervoerd. Ook daar mogen wij weer geen gebruik van maken. We komen uit in een grote galerij die omgebouwd is tot duikzone, het is heel anders dan ik had verwacht. Er was me verteld dat Tuna Hästberg speciaal uitgerust was voor grotduikers, maar dat is dus ook daadwerkelijk zo! Twee houten platforms vormen een natte en droge zone. De droge zone is uitgerust met bankjes en er is ook een lier om je fles naar het natte niveau te takelen. Rechts is er nog een doodlopende gang die verwarmd is. Hier kun je tussen de duiken door even opwarmen en koffie of warme chocomel drinken. Ongeacht dat we zo diep onder de grond zitten, is echt aan alles gedacht: er is zelfs een oplaadpunt voor de accu’s en DPV’s!

Alles lijkt nog aanwezig te zijn in de laagspanningscabine: kasten vol met schakelaars en hendels om de stroom te bedienen.

Laagspanningscabine

Het doel van onze eerste duik: verkenning van het niveau op 35 meter. We dalen af in een grote galerij die nog verlicht is door de felle lampen van de droge zone. Hier bevindt zich ook de ‘decobar’ op 6 meter, waar je eventueel je decoflessen aan kunt haken. Het water is koud, 4 graden maar. We dalen steeds verder af en bereiken 35 meter diepte, waar de lijn zich opsplitst in de verbindingstunnels. We volgen Sami een tunnel in en gelijk zie ik heel veel oude houten ladders en pilaren die als steunbalken dienden. Aan het eind van de gang komen we uit in de hoofdschacht. Het is gelijk een paar graden frisser, mijn duikcomputer geeft slechts 1 graden aan. Deze schacht wordt namelijk constant gevoed door smeltwater van het ijs in de droge hogere niveaus. In het midden van de ruimte staan twee straatnaambordjes met ‘Ostra’ en ‘Vastra’ (Oost–West). Deze geven de richting aan van de lange tunnels. We blijven in de buurt van de hoofdschacht, en volgen Sami. We stuiten op een elektrische laagspanningscabine waar alle elektrische voorzieningen voor dit niveau zijn verdeeld. Alles lijkt nog aanwezig te zijn: kasten vol met schakelaars en hendels om de stroom te bedienen. In een kleine galerij zie ik duidelijk de weerspiegeling van mijn buddy in het door lucht gevangen plafond. In een mijn duiken is zo anders dan een duik in open water! Het is wel goed opletten geblazen, want een feilloze lijnmakering is nodig in Tuna Hästberg. Op sommige kruispunten starten wel vijf verschillende lijnen… En op mijn kompas hoef ik niet te rekenen: het is volledig nutteloos door het aanwezige metaal in het gesteente.

In de hoofdschacht daalt de temperatuur naar het vriespunt. Het loopt door naar een diepte van 600 meter.

Pasta met pesto

Voor de tweede duik vertrekken we vanuit de hoofdschacht richting het oosten, op weg naar de grote kamers. Dit gebied is een doolhof van zalen en gigantische pilaren. Het oneindige gangenstelsel strekt zich uit vanaf de oppervlakte tot 80 meter diepte en over een lengte van 400 meter. Hier is het erts ontgonnen. Er staan talloze houten ladders, platformen en silo’s om de wagons te laden. De volumes zijn indrukwekkend en de lichteffecten die de andere duikers creëren, geven de grootte een extra dimensie in het kristalheldere water. We dalen af in een brede verticale schacht en komen in een oude kleine galerij met een houten wagon uit, nog steeds op de rails, klaar om te worden geladen. Het is tijd om terug te gaan en ik kijk uit naar onze volgende duik, maar dat zal tot morgen moeten wachten. De trap naar boven vraagt wel even om een flink inspanningsmomentje. Ik heb toch echt even drie rustpauzes nodig voordat ik eindelijk in het daglicht sta. Helaas kunnen we niet aanschuiven in een restaurant, dus de keuken in ‘onze’ school roept. We maken een eenvoudige pasta met pesto – dat de komende dagen elke dag op het menu zal staan. Het smaakt prima en we sluiten af met de sauna. We gaan maar vroeg naar bed, want we verwachten vrij weinig van het avondleven in dit allesbehalve bruisende dorp.

Dit gebied is een doolhof van kamers en tunnels

Cavern zone

Het is vroeg uit de veren en wederom lopen we 428 treden naar beneden. Ik krijg in ieder geval genoeg beweging deze dagen! Het is helaas onze laatste duik, dit keer gaan we richting het westen. We duiken ondiep en zwemmen door grote galerijen, de een nog imposanter dan de ander. Overal staan houten constructies die wijzen op noeste arbeid. Dan ontdekken we zelfs een huisje! Deze diende als beschutting bij geplande explosies en als rustplaats voor de mijnwerkers. Af en toe duiken we in de cavern zone omdat we steeds de oppervlakte zien. De zwaar verlichte droge zones boven water, waar de via ferrata loopt, maken het mogelijk om soms zonder lamp te duiken. Hoe bijzonder is dat! We volgen netjes onze markeringen terug en boven water warmen we op in de verwarmde gang onder het genot van een hete koffie. Er valt nog zoveel te zien, de volgende keer gaat mijn DPV mee. Het moet geweldig zijn om hier door die enorme galerijen te scooteren en een nog groter parcours af te leggen!

600 METER DIEP De regio Ludvika was het centrum van de mijnbouw in Zweden tot de jaren 60. De geschiedenis van Tuna Hästberg dateert uit de 15e eeuw. In die periode werd ijzererts en kobalt ontgonnen in open steengroeven en daarna pas via schachten. De rotslaag van de ertsmijn is uitgebuit onder een helling van 45 graden. De hoofdschacht daalt af tot een diepte van 600 meter. Na de sluiting van de mijn liep het langzaam onder water en het waterniveau begint nu op ongeveer 85 meter onder de grond.

REIS De afstand vanaf België is ongeveer 1700 kilometer, wij verdeelden dit over twee dagen. Je kan met de veerboot oversteken naar Denemarken, deze vaart om het half uur. Je kunt tevens een stukje omrijden om de veerboot te mijden. Het is ook mogelijk om op Stockholm te vliegen en vervolgens met een huurauto verder te reizen.

DUIKEN De toegang tot de Tuna Hästberg is alleen voor gecertificeerde grotduikers. Registratie en controle van alle benodigde documenten gebeuren online. Eenmaal gevalideerd kun je duikdagen boeken en vooraf betalen. Het water is het hele jaar tussen de 2 en 4 graden, dus een goede thermische isolatie is nodig. Er zijn vele kilometers lijn gelegd op de verschillende niveaus op 15, 35 en 70 meter diepte. Er is een decompressiebar geïnstalleerd op 6 meter. Langere decompressies kunnen worden uitgevoerd in een habitat. Door de dimensies van de mijn zijn scooters geen overbodige luxe. Er is ook zuurstof, een ondergrondse GSM relais en alarm aanwezig.

Meer info: www.aventyrsgruvan.se/en

De gangen zijn enorm, onvoorstelbaar hoeveel gigantische blokken hier zijn uitgehouwen.

FACILITEITEN Materiaalverhuur is mogelijk, meld van tevoren wat je nodig hebt. Op de duiklocatie zelf is in de droge zone een compressor en een buffer aanwezig. Alle mengsels zijn hier verkrijgbaar. Je hoeft je set niet te verplaatsen: dankzij een lange vulslang laat je deze gewoon op het duikplatform staan. In de verwarmde gang kun je eventueel nat geworden onderpakken drogen.

LOCATIE MIJN Coördinaten ingang mijn: 60°20‘25.8“N 15°10‘50.1“E.  Coördinaten ‘oude school’: 60°19‘58.3“N 15°10‘52.4“E

TIP! De eerste drie hogere exploitatieniveaus zijn voorzien van een via ferrata – leuk voor de niet – grotduikers. Deze grote ruimtes zijn bedekt met ijs.

Bekijk ook: Duiken in de bron van rivier Gacka in Kroatië