Waar het land eindigt en de zee begint, vormen mangrovebossen een natuurlijke grens. Deze wouden van de zee zijn verre van nutteloze moerassen zoals ze eerdaags bestempeld werden. Integendeel. De mangroves zijn van levensbelang. Peddel en snorkel mee door een uniek stukje natuurgebied van Bonaire.
Tekst: Judith Rietveld Foto’s: René Lipmann
We moeten vroeg opstaan om ons op tijd te melden bij het Mangrove Information Center Bonaire. Maar dat is niet erg, we genieten van de prachtige route die ons steeds verder het woeste en droge landschap instuurt. Elly Albers is eigenaresse van het Center en zal deze tocht onze gids zijn. Vooral de veiligheidsregels en wat je wel en niet moet doen, komen uitvoerig aan bod. Nadat ik een peddel in mijn handen gedrukt heb gekregen, lopen we naar de waterkant. Al wiebelend neem ik plaats in mijn kajak voor de komende twee uur.
Onder water zien de kale wortels er heel anders uit. Ze zijn volledig begroeid met zakpijpen, spons of anemoon.
Voorzichtig zet ik me af en glij geruisloos door het water. Overal waar ik kijk zie ik kronkelende takken met bladeren. Op de wortels die als bogen uit het water steken, zit af en toe een krab. Voorzichtig peddel ik over de krappe sliert water. Geruisloos drijf ik een breder gedeelte in waar de mangrovebomen links en rechts natuurlijke afzettingen vormen. In het water zie ik een kwal ondersteboven zwemmen. Even verderop zwemt er nog een. “Dat zijn upside down jellyfish (Cassiopea xamachana)”, legt Elly uit. “In de tentakels van deze kwalletjes leven algen, die het zonlicht nodig hebben voor fluorescentie. Daarom liggen ze ook ondersteboven op ondiepe plekken.” Onder mijn peddel schiet een vis weg en even later springt hij wild boven het water uit. Ik word steeds nieuwsgieriger naar de onderwaterwereld in dit bijzondere bos.
Natuurlijke kustbescherming
Het noordelijk deel van Lac Bay bestaat uit mangrovevegetatie en bestaat al ruim 850 jaar. Dit gebied voldoet aan alle eisen die een mangroveboom stelt. De mangroves behoren samen met de tropische bossen en de koraalriffen tot de productiefste ecosystemen op aarde. Elly legt uit waarom de mangroves zo belangrijk zijn: “Mangroves zijn een familie van 70 verschillende soorten over de hele wereld. Hier op Bonaire groeien vier soorten, in dit gebied komen er drie voor: de rode mangroveboom (Rhizophora mangle), de zwarte mangrove (Avicennia germinans) en de witte mangrove (Laguncularia racemosa). Al het water tot 60 meter diepte is hier Marine Park waardoor ze ook beschermd zijn. De bomen groeien alleen in de tropen en voornamelijk in de kustgebieden. Ze gedijen het beste bij een gemiddelde temperatuur rond de 20 graden.”
De bomen zorgen voor perfecte kraamkamers: koraalvissen zetten hier hun eitjes af waarna de jonge spruiten beschutting zoeken tussen de wortels.
In het verleden werden mangroves gezien als nutteloze moerassen waardoor vele overheden, natuurorganisaties en wetenschappers niet echt geïnteresseerd waren in het beschermen of onderzoeken van deze wouden. Binnen korte tijd leidde industrie, toerisme en viskwekerijen tot maar liefst 35% afname van de gehele populatie mangrovewouden. Gelukkig kwamen deze mensen tot inkeer, maar daar was helaas wel een tsunami voor nodig. “De tsunami in 2004 toonde de wereld dat mangroves uiterst belangrijk zijn voor natuurlijke kustbescherming. Door hun uitgebreide wortelsystemen voorkomen ze erosie en stormschade aan de kust. De golf verloor zijn kracht door de wortels waardoor de uitwerking veel minder heftig werd. Op satellietbeelden is duidelijk te zien dat in de gebieden waar mangroves verwoest waren, de schade veel erger was en er veel meer slachtoffers zijn gevallen omdat de natuurlijke bescherming weg was. Door mangroves weg te kappen kun je dus later in grote problemen terechtkomen”, aldus Elly.
In het regenseizoen vervullen de grillige bomen ook een belangrijke rol. Al het regenwater dat van het land afloopt met al het nodige vuil erbij, wordt door de bomen gefilterd. Zij sturen schoon water naar de zee waarmee wordt voorkomen dat koraal bedolven zou worden met zand. Daarnaast vormen de mangrovebossen belangrijke plaatsen voor vogels om te broeden en te foerageren en bieden ze onder water de perfecte plaats voor kraamkamers. Als laatste produceren ze organisch materiaal dat de nabij gelegen riffen voorziet van voedsel. Het mangrovebos vertegenwoordigt hierdoor een enorm hoge ecologische waarde.
Uitbreiding mangroves
We peddelen verder door de kronkelende riviertjes. Tussen de takken hoor je af en toe geritsel maar de dieren laten zich niet zien. Elly gebaart dat we stil moeten zijn en ze wijst naar een bolletje veren op een tak. Het is een piepjonge groene reiger, die van het zonnetje aan het genieten is. Met zijn zwarte oogjes kijkt hij ons aan, hij lijkt zich niet te storen aan ons. We vervolgen onze weg en ik blijf speurend naar de takken kijken of ik nog meer van deze schattige vogels zie. Bij een plekje in de schaduw houden we halt en ik zie op de stevige wortels enkele nieuwe exemplaren mangroveboompjes groeien.
Elly verklaart hoe de mangroves zich voortplanten. “De dikke pepers die je daar ziet”, zegt ze, wijzend naar groenachtige bonen die aan de takken hangen, “zijn de zaden van de zwangere boom. Deze laten zich vallen in het water en drijven dan horizontaal in het water. Vervolgens laten ze zich verticaal in het water zinken om een goede plek uit te kiezen. Hier kunnen ze een jaar over doen. De kleine boompjes moeten wel in ondiep water groeien maar als dit niet mogelijk is, zetten ze zich vast in oudere boomwortels zoals hier het geval is.” De peddels steken we weer in het water en in een gestaag tempo varen we verder. Het valt me nu ook op dat er her en der kleine mangroveboompjes hun kop boven water steken.
In het ondiepe water van mangroven vind je de mangrovekwal, in het Engels: upside down jellyfish. Dit dier ligt op de grond met zijn hoed en ligt dus eigenlijk op zijn rug.
Snorkelen tussen de wortels
Wat weinig duikers weten is dat veel vissen die we bij de bekende duikplekken tegenkomen, geboren zijn tussen de wortels van deze mangrovebomen. De volwassen koraalvissen zetten hier hun eitjes af waarna de jonge spruiten beschutting zoeken tussen de wortels. Wanneer ze groot genoeg zijn, trekken ze naar het de koraalriffen. Hiermee vervult het mangrovebos een zeer belangrijke rol als kraamkamer.
Tijd om de dieren al snorkelend beter te bekijken. We zwemmen door een tunnel richting het kanaal en dat is toch een hele andere gewaarwording dan vanuit een boot. Ik steek mijn hoofd onder water en er ontwaart zich een explosie aan leven voor mijn ogen. Een dikke koraalvis zwemt voor mijn neus langs voordat ik maar überhaupt een wortel in beeld heb. Eenmaal gefocust zie ik iets heel anders dan ik in gedachten had: de kale, kronkelende wortels boven water zijn hier volledig begroeid. En niet zo’n beetje ook. Op elke centimeter hout is wel een stuk koraal of spons te vinden. Schelpen hebben zich in de drukte ook een plekje weten toe te eigenen en her en der priemt een anemoon aan een tak.
Mangroven behoren samen met tropische bossen en koraalriffen tot de productiefste ecosystemen op aarde.
Maar dat is lang niet het enige leven hier; een enorme school juveniele vissen zwemt heen en weer tussen de wortels. Zigzaggend banen ze zich een weg door het labyrint. Ik kan het nog steeds niet geloven en steek mijn hoofd half boven en half onder water. Wat een contrast. Kale wortels tegenover trossen koraal en sponzen. Het is eigenlijk niet nodig om verder te zwemmen, zoveel valt er te zien. De zachte stroming laat de vissen van koers veranderen en elk moment is er wel iets anders te zien. Ondanks dat het zicht een beetje melkachtig is, kun je toch ver kijken. Een school kleine guppies schiet razendsnel langs me heen om vervolgens weer te verdwijnen in de beschutting van de wortels. Nu zie ik waarvoor ze zoveel haast hebben: een jonge barracuda zwemt loerend voorbij. De upside down kwallen vinden dit ook een prima plek om te vertoeven en het is bijzonder om ze zo ondersteboven te zien zwemmen; ze maken deze bizarre onderwaterwereld af.
Haar liefde voor de natuur reikt ver: Elly vangt zieke en gewonde vogels op bij het center.
Mangrove Info Center Bonaire
Aan de rand van het mangrovenbos ligt het Mangrove Info Center Bonaire. Het Center is opgericht in 2002 en dient als onderzoeks- en excursiecentrum. Hier is veel informatie te vergaren over mangroven in het algemeen en de mangroven van Bonaire in het bijzonder. Vanaf het Center zijn ook kajaktochten te maken onder de begeleiding van gecertificeerde gidsen.
Tijdens de kajaktocht bestaat er ook een mogelijkheid om te snorkelen in het mangrovenbos. Daarnaast is het ook mogelijk om het gebied te verkennen in een fluisterboot. Kosten: 1 uur begeleidde kajaktour: 27 dollar, 2 uur kajaktour incl. snorkelen 46 dollar.
Bekijk ook: De ondiepe schatten van Bonaire marine park
