Waar ter wereld is het mogelijk om in een rubberboot uit te varen en in de oceaan te springen om met dolfijnen, haaien en walvissen te zwemmen en dat allemaal op één dag? Dit kan in Zuid-Afrika! Ga met ons mee naar het grootste spektakel van de oceaan: de Sardine Run.

Tekst en foto’s: Morten Bjørn Larsen

De natuur doet wat ze wil, het is afwachten,» zegt onze kapitein Louis. Het enige wat we dus kunnen doen, is afwachten. In welke stemming is Moeder Natuur vandaag? Daar zitten we dan, uitkijkend over de woelige Indische Oceaan, zonder enig teken van leven.

Ik blijf de wateroppervlakte afspeuren in de hoop boiling water te zien. Dit is een uitdrukking om te beschrijven hoe het eruitziet als een school sardines dicht bij de oppervlakte is. Als je dit fenomeen ziet, kan het een teken zijn dat roofdieren op de sardines jagen. Daarnaast zoeken we ook naar vogels die vanuit de lucht een duikvlucht het water in maken om de sardines te vangen.

Spottersvliegtuig

Al die tijd luistert Louis naar de berichten van Jannemann in zijn spottersvliegtuig. Als de weersomstandigheden het toelaten, vertrekt Janneman vroeg in de ochtend in zijn vliegtuig om onze ogen in de lucht te zijn. Plots komt er een telefoontje van Janneman, waardoor iedereen in de boot rechtop gaat zitten en luistert.

De portofoon kraakt een beetje, Janneman verheft zijn stem en heeft het over actie met dolfijnen en een baitball. En vervolgens: «het ziet er statisch uit». Dat betekent dat de sardines omsingeld zijn en zich niet sneller verplaatsen dan dat wij kunnen volgen in onze boot.

Als de weersomstandigheden het toelaten, vertrekt piloot Janneman vroeg in de ochtend in zijn spottersvliegtuig om onze ogen in de lucht te zijn.

Moeite om kalm te blijven

Kapitein Louis zet de boot op volle snelheid, want het duurt ongeveer vijf minuten om de baitball te bereiken. We naderen de baitball, ik doe mijn vinnen aan, loodgordel om en zet mijn masker en snorkel op. We weten nog niet of het mogelijk is om rond de baitball te duiken, maar we kunnen al snel zien dat alle actie vlak onder de oppervlakte plaatsvindt. Nu wordt ook meteen de uitdrukking boiling water volkomen duidelijk.

We besluiten zonder duikuitrusting in het water te springen. Ik zwem zo snel als ik kan, vlak voor me is de baitball. Deze wordt aangevallen door een groep ‘gewone’ dolfijnen. De dolfijnen werken samen door een net van luchtbellen te blazen onder de sardines, om ze zodoende dicht bij de oppervlakte te houden. Ik nader de baitball en ik zie duizenden vissen in een strakke formatie zwemmen.

Roofdieren

Dit doen ze om het voor roofdieren moeilijker te maken om een gerichte aanval op één vis uit te voeren. Ik lig aan de zijkant van de baitball en ik probeer mezelf te kalmeren, maar de adrenaline en blijdschap om dit fantastische fenomeen te ervaren, laten mijn hart razendsnel kloppen. In een plotselinge beweging, net op het moment dat de dolfijnen weer aanvallen, verplaatst de baitball zich naar me toe.

Ik heb mijn hoofd weer onder water gestoken als de aanval alweer voorbij is, bijna net zo snel als het was begonnen. Ik zwem een beetje weg van de baitball, maar er is geen spoor van dolfijnen, alleen de sardines dwarrelen nog rond. Plots hoor ik de geluiden die dolfijnen gebruiken om te communiceren en enkele seconden later komen ze terug uit de diepte.

Deze keer lukt het me om een paar foto’s te maken voordat de aanval voorbij is. Inmiddels heb ik gemerkt dat de dolfijnen met elkaar communiceren vlak voor een aanval. Dat is voor mij het signaal om met mijn camera in de juiste positie te gaan liggen.

De volgende 45 minuten slaag ik er verschillende keren in om, zodra ik de dolfijnen hoor communiceren, naar beneden te duiken richting de baitball. Deze techniek werkt niet elke keer als ze aanvallen; soms blijf ik gewoon aan de oppervlakte om vanaf daar van de show te genieten.

Ik voel me gelukkig dat ik getuige mag zijn van misschien wel het grootste spektakel dat onze natuur te bieden heeft.

Schemerhaai

Op een gegeven moment zie ik een silhouet onder de sardines verschijnen. De schaduw beweegt op een andere manier dan de dolfijnen, dus ik haal diep adem en duik naar beneden. Ik kijk en ik zie een schemerhaai (dusky shark) die wel vier meter lang kan worden. De schemerhaai heeft de sardines hoog op zijn menulijst staan.

Voor de haai ruikt het dus naar avondeten en daarom komt hij graag even van dit feestmaal gebruikmaken. Ondertussen blijven de dolfijnen maar aanvallen, bellen blazen en de baitball bijeenhouden.

Ik ontdek dat, als ik foto’s tegen de zon in maak, de in het water ronddwarrelende schubben het water groenachtig doen lijken. Als ik met de zon in mijn rug fotografeer, is het water juist veel meer blauw.

Zon in de rug

Ik realiseer me dat ineens en zodra de sardines opnieuw worden aangevallen door de dolfijnen en de haai, duik ik met de zon in mijn rug naar beneden. Ik kijk door de zoeker op mijn fotocamera en ik neem veel foto’s. Bij deze aanval zie ik ook de haai door de baitball heen schieten in de tegenovergestelde richting van de dolfijnen. De haai komt recht op me af.

Gelukkig heb ik al eerder met haaien gesnorkeld en gedoken, dus ik kan redelijk kalm blijven en ik houd mijn adem rustig in als de haai heel dicht bij me komt. De dolfijnen komen ook vaak dichtbij, maar deze manoeuvreren steeds gemakkelijk om me heen.

Ik moet toegeven dat het soms een beetje huiveringwekkend is om midden in dit eetfestijn te zitten, omringd door roofdieren.

Uiteindelijk slinkt de baitball tot bijna niets en de aanvallen lijken te stoppen. Ik besluit terug aan boord te gaan. Ik overhandig mijn camera en loodgordel, ik trek mezelf uit het water en ik besef me hoe uitgeput ik ben. Ik voel me echter ook erg gelukkig dat ik getuige mag zijn van misschien wel het grootste spektakel dat onze natuur te bieden heeft.

Wauw! Ook de riffen zijn fantastisch.

De Sardine Run

Velen van ons hebben het op tv gezien – de fantastische BBC Ocean-serie waarin haaien, dolfijnen en vogels jagen op enorme scholen sardines voor de zuidoostkust van Zuid-Afrika. Dit fenomeen wordt de Sardine Run genoemd en duurt slechts zes weken, meestal begint dit jaarlijkse fenomeen rond half juni.

Miljoenen sardines volgen koude stromingen die in die tijd van het jaar dicht bij de kust komen. Dit trekt op zijn beurt een aantal roofdieren aan, waaronder gewone dolfijnen, tuimelaars, jan-van-gent, Bryde-walvissen, bultruggen, koperhaaien, stierhaaien, zandtijgerhaaien, zeehonden, schemerhaaien en bij gelegenheid zelfs zeilvissen.

Orka‘s en bultruggen

Zoals eerder vermeld, weten we nooit in welke stemming de natuur zal zijn. Kortom, je kunt er niet op vertrouwen dat je elke dag baitballs ziet. Gezien al het andere onderwaterleven dat we tijdens deze trip zien, maakt dat niet zoveel uit.

De belangrijkste attractie zijn natuurlijk de baitballs die worden aangevallen tijdens de Sardine Run, maar daarnaast hebben we ook vele andere bijzondere ontmoetingen mogen meemaken. Zo zien we meer bultruggen en dolfijnen dan ik kan tellen en – last but not least – een kleine groep orka‘s.

Hoewel het er niet veel zijn, is alleen al het zien van deze prachtige dieren dicht bij onze boot meer dan fantastisch. De orka’s zwemmen flink door wanneer we ze de eerste keer spotten.

Dus het heeft geen zin om het water in te springen. Om die reden blijven we in de boot en volgen ze op gepaste afstand, iets wat ik nooit zal vergeten. Naast het zoeken naar baitballs, hebben we ook geprobeerd om met bultruggen te snorkelen.

Onze kapitein weet precies waar we moeten zijn voor de bultruggen.

Deze walvissoort kan nieuwsgierig en speels zijn, maar ze zijn vaak te ver bij ons vandaan. Toch hebben we een aantal ontmoetingen met de bultruggen, dit dankzij kapitein Louis’ scherpe oog voor het spotten van deze dieren. Als hij een groep bultruggen ziet, weet hij of ze op het punt staan om weer onder te duiken en of dat er dan een kans zou zijn om met ze te gaan snorkelen.

Wanneer hij zegt: «Probeer het eens,» glijden we zo stil mogelijk het water in, in de hoop dat de walvissen langs of net onder ons zullen zwemmen. Alle aanwezigen hebben een aantal onvergetelijke ontmoetingen met bultruggen die vlak naast hen omhoog komen of weer in een heel langzaam tempo de diepte in gaan en zo hun schoonheid en gratie laten zien. Het is echt een gedenkwaardige ervaring om deze reuzen van dichtbij te mogen aanschouwen wanneer ze helemaal in hun element zijn.

Raggies

Tijdens een van onze laatste dagen is de zee erg kalm met bijna geen wind. We zien dan ook niets dat lijkt op het boiling water veroorzaakt door een baitball, en de paar dolfijnen die we spotten, lijken lui en helemaal niet in een jachtstemming.

Met zijn dikke Zuid-Afrikaanse accent legt kapitein Louis uit: «We willen dat de zee leeft, als we hopen baitballs te zien.» Kapitein Louis stelt voor om dichter naar de kust te varen om te kijken hoe het daar is.

Heel vaak maken de stroming en het zicht dicht bij de kust het onmogelijk om daar te duiken, maar aangezien het zo’n rustige dag is, vindt Louis het de moeite waard om eens een kijkje te nemen. En Louis heeft helemaal gelijk: de omstandigheden zijn geweldig om te duiken op een stek die Raggies heet.

Raggies is een bijnaam voor zandtijgerhaaien. Zodra het rif in zicht komt, land ik bijna op een 2 meter lange zandtijgerhaai.

Raggies is een bijnaam voor zandtijgerhaaien en, zoals de naam al doet vermoeden, is de kans groot om deze haaien daar te zien. Het rif waar ze meestal rondhangen begint op ongeveer 25 meter en de eerste 10 meter heeft altijd wat stroming. We maken een negatieve afdeling om voorbij de stroming te komen en onszelf zoveel mogelijk tijd op het rif te gunnen.

Terwijl we naar beneden duiken, kijk ik rond en denk aanvankelijk dat er niets te zien is. Maar zodra het rif in zicht komt, land ik bijna letterlijk op een 2 meter lange zandtijgerhaai. Hij zwemt weg en ik begin te genieten van de vele kleuren van het prachtige rif en de haaien die er wonen. Ik ontdek een kleine groep raggies net onder een overhang.

Gelukkig hebben ze niet veel tijd nodig om aan me te wennen en laten ze me dichtbij genoeg komen voor wat foto’s. Ondanks het gebrek aan baitballs en walvissen die dag, hebben we toch een duik van wereldklasse bij de Raggies. Al met al moet ik zeggen dat dit een fantastisch gedeelte van de oceaan is voor de Zuid-Afrikaanse kust. Maar de Sardine Run… dat is het wel helemaal!

Sarine Run, goed om te weten

Beste periode: De Sardine Run begint rond half juni en duurt tot eind juli. De watertemperatuur is rond de 20 graden. Een 5 mm fullsuit +shorty en cap wordt aanbevolen, evenals handschoenen van 3 mm.

Accommodatie: The Creek nabij Port Saint John‘s heeft gezellige huisjes en een gemeenschappelijke keuken waar eigen maaltijden bereid kunnen worden.

Valuta: Zuid-Afrikaanse Rand

Meer info: www.kingfish.dk/expeditions

Reisbureau: www.divingworld.nl

Ook boven water is de natuur prachtig om te verkennen.

Ook interessant voor jou:

Zeepaardjes uit opvang Ecomare terug naar zee

Van fouten leren: Zonder lucht op diepte