Achttien stekelroggen zijn zaterdag 3 oktober door het Wereld Natuur Fonds, ARK Natuurontwikkeling, Sportvisserij Nederland en Blue Linked uitgezet in de Westerschelde. De stekelroggen moeten het pad effenen voor de terugkeer van de vleet, de grootste roggensoort van Europa, in de Nederlandse Noordzee.

De achttien uitgezette stekelroggen zijn de laatste lichting van in totaal 400 uitgezette stekelroggen in de Noordzee. Ze zijn onderdeel van een innovatief onderzoek waarin wordt onderzocht of het kweken van haaien en roggen kan bijdragen aan het herstel van deze zeedieren in de Noordzee.

De uitgezette stekelroggen zijn in gevangenschap gekweekt en voorzien van een zender. Dat heeft al veel waardevolle kennis opgeleverd. Zo weten we dat de gekweekte roggen uitstekend overleven (95 procent) in de Noordzee en zich verspreiden over een groot gebied.

Door dit onderzoek weten we nu ook wat er nodig is voor succesvolle kweek van haaien en roggen en hoe in gevangenschap opgekweekte dieren voor te bereiden op een leven in het wild. ARK Natuurontwikkeling en het Wereld Natuur Fonds kunnen door het succesvolle stekelrog-onderzoek nu de volgende grote stap zetten: de mythische vleet terugkrijgen in de Nederlandse Noordzee.

Ondanks het slechte weer konden de achttien stekelroggen succesvol worden uitgezet in de Westerschelde (Bron: Gijs van Zonneveld)

Reusachtige rog

De vleet is met een lengte van tweeënhalve meter en een gewicht tot wel tachtig kilo de grootste roggensoort van Europa. De vleet was een icoon van de Noordzee, een reusachtige rog die tot in de negentiende eeuw algemeen voorkwam in de Nederlandse Noordzee – en helaas ook veel bekijks had op vismarkten. Door de steeds intensievere visserij is de vleet bij ons uitgestorven. Kleine populaties houden nog stand rondom Noord-Schotland en Ierland.

Bijna 400 jonge stekelroggen zijn voor onderzoek uitgezet in de Noordzee (Bron: Gijs van Zonneveld)

Zuidelijke en noordelijke soort

Genetisch onderzoek heeft inmiddels aangetoond dat ‘de vleet’ eigenlijk bestaat uit twee soorten: de blauwe rog (Dipturus flossada), een wat kleinere zuidelijkere soort, en de vleet (Dipturus intermedius), de grotere broer die recordhouder is. Beide soorten zijn moeilijk te onderscheiden en zwemmen in elkaars wateren.

Recent historisch onderzoek door het NIOZ1 (Bom et al., 2019) laat zien dat beide soorten vroeger voorkwamen in de Nederlandse Noordzee, die destijds rijk was aan vele grote soorten vissen en roofdieren.

Essentiële predatoren in de Noordzee

Haaien en roggen hebben een cruciale rol in de voedselketen van de Noordzee, maar hun aantallen en soortendiversiteit zijn de laatste decennia drastisch teruggelopen. Vitale populaties haaien en roggen zijn nodig voor een gezonde Noordzee, aangezien de grote predatoren aan de bovenkant van de voedselketen een belangrijke rol vervullen in het ecosysteem.

De reusachtige vleet voedde zich als toppredator met grotere kreeftachtigen, vissen en zelfs kleinere haaien en roggen. Ze staan aan de top van een voedselweb dat de basis is voor een gezonde, duurzame Noordzee. Omdat haaien en roggen zich voeden met vissen, krabben en zeesterren sturen ze bijvoorbeeld de aanwezigheid en ruimtelijke verdeling van zeesterren.

Dat is weer gunstig voor de ontwikkeling van schelpdierbanken, omdat de predatie van schelpdieren door zeesterren en krabben afneemt. Aangezien schelpdierbanken een belangrijke basis vormen voor de voedselketen en biodiversiteit, is dat een belangrijks impuls voor de toename van de soortenrijkdom in de Noordzee.

Het een kan niet zonder het ander, en daarom zijn predatoren als haaien en roggen belangrijk voor een robuust Noordzee-ecosysteem.

Een vleet kan meer dan tweeënhalve meter lang worden (Bron: Peter Verhoog)

Comeback van haaien en roggen

De terugkeer van verschillenden soorten haaien en roggen in de Noordzee is dus van belang voor de hele Noordzee. Van de achttien haaien- en roggensoorten die nu nog in de Noordzee voorkomen is ongeveer de helft bedreigd. Ernstig bedreigde soorten, zoals de vleet en de zee-engel, komen in het Nederlandse deel van de Noordzee waarschijnlijk helemaal niet meer voor.

Zulke soorten zullen onder de huidige omstandigheden – waarbij levensvatbare populaties zich op grote afstand bevinden – niet in de Nederlandse Noordzee terugkeren en tot gezonde populaties uit kunnen groeien. Daarom gaan het Wereld Natuur Fonds en ARK Natuurontwikkeling zich inzetten om meer haaien en roggen in de Noordzee te krijgen.

De komende jaren gaan we geschikte leefgebieden ontwikkelen, samenwerken met vissers en andere gebruikers van de Noordzee en waar nodig gaan we belangrijke soorten haaien en roggen in de Noordzee terugbrengen. Zo werken we samen aan een gezonde Noordzee die bruist van het leven.

Tekst: Gijs van Zonneveld en Gwenaël Hanon, ARK Natuurontwikkeling

Fotografie: Peter Verhoog, Wereld Natuur Fonds; Gijs van Zonneveld, ARK Natuurontwikkeling