Onderhoud van duikapparatuur is belangrijk voor je veiligheid, gezondheid, duikplezier en aansprakelijkheid. Wanneer je de laatste duikongevallenrapportage van ‘Duik Ongevallen Statistiek en Analyse’ (DOSA) uit 2021 erop naslaat, blijkt 22% van de 74 duikongevallen in Nederland (mede) veroorzaakt te worden door materiaalproblemen.

Tekst & foto’s: Arjan de Graaf & Erik Huigen (Pacific Diving)

Met name de veiligheid van duikflessen en kranen blijft een punt van zorg en aandacht. Te vaak gebeuren er nog ernstige ongelukken mee. Duikwinkels, -verenigingen en -scholen, instructeurs en divemasters hebben een voorbeeldfunctie in de duiksport. Zeker wanneer zij zelf duiktanks demonteren en monteren is uiterste zorgvuldigheid een must. Behalve voor de veiligheid is het goed onderhouden en afstellen van duikmateriaal van belang voor je duikplezier. Aan de waterkant staan met een halflege fles omdat de kraan lekt is nooit leuk. Het zou ook niet nodig moeten zijn om je kraan met geweld open en dicht te moeten draaien. Een kraanrevisie doet wonderen.

Flessen en kranen

Flessen en kranen zijn eigenlijk relatief eenvoudige onderdelen van de duikuitrusting. Zelf kun je controleren of de kraan goed afsluit en de kraan eenvoudig open en dicht te draaien is. Ook kun je zelf goed zien of de kraan schoon is of dat er corrosie door zout water is opgetreden.
Verder is het van belang dat de lak glad en onbeschadigd is. Met name tussen de voet en de fles kan het flesnet nat kan blijven wanneer de fles in een vochtige ruimte staat. Dan kan er corrosie onder de laklaag optreden, ontstaan er bobbels in de lak en kan de lak afbladderen.

Waarom moeten flessen en kranen onderhouden worden?

Flessen en kranen worden aan een hoge druk blootgesteld, en bij Nitrox en technische gasmengsels daarbij ook nog eens aan corroderende gassen. Wanneer een vulstation zijn filters niet vaak genoeg verwisselt of wanneer je de fles met open kraan opslaat kan er daarnaast vocht in de fles komen. Dit bevordert corrosie. De combinatie van de hoge druk en (eventueel) corroderende gassen en vocht vraagt om goed onderhoud van flessen en kranen.

Hoe vaak moeten flessen onderhouden worden?

Duikflessen zouden elk jaar visueel geïnspecteerd moeten worden (zie kader). De fles wordt dan leeggemaakt, de kraan wordt verwijderd en de fles wordt met een klein cameraatje met lamp van binnen op corrosie gecontroleerd.
De regels verschillen – even opletten als je op vakantie gaat – per land. In Nederland moeten duikflessen elke vijf jaar gekeurd worden. Industriële flessen moeten elke tien jaar gekeurd worden. Je levert je flessen in bij een duikwinkel en die zorgt voor de verdere afhandeling. De keuring wordt gedaan door gespecialiseerde keuringsbedrijven, die op hun beurt weer onder toezicht staan van een toezichthoudende overheidsinstantie. Het is verstandig ook de kraan te laten onderhouden. Dat doen de monteurs van de duikwinkels doorgaans zelf.
Of een fles nog goedgekeurd is of niet kun je zien aan de productie- en/of keuringsdata die in de fles gestanst zijn. Bij ‘jonge’ flessen kun je het productiejaar en de -maand zien, bij oudere flessen het keuringsjaar en de -maand en het jaar van de volgende herkeuring. Let extra op bij koolstofflessen. Die hebben een beperkte levensduur.

Demontage van de fles

Wanneer gaat het mis?

Het grootste gevaar bij het onderhoud van duikflessen is dat er een verkeerde kraan op een duikfles gemonteerd wordt. In dat geval betreft het eigenlijk altijd een (oudere) duikfles met G3/4 schroefdraad in de hals van de fles. De meest voorkomende duikflessen hebben tegenwoordig een M25-2 schroefdraad, oudere flessen hebben echter soms nog een G3/4 schroefdraad. Zolang er een kraan met G3/4 draad op een fles met G3/4 schroefdraad wordt gebruikt, is er niets aan de hand. Hetzelfde geldt voor een M25-2 kraan op een duikfles met M25-2 schroefdraad. Bij een duikfles met G3/4 schroefdraad is het echter mogelijk om een verkeerde kraan – een kraan met M25-2 schroefdraad – te monteren. Deze combinatie lijkt te passen en bij de eerste draaien van de kraan in de fles gaat het verdacht gemakkelijk omdat de schroefdraad eigenlijk te veel ruimte heeft. Het gaat makkelijk, totdat de kraan bijna volledig in de fles is gedraaid.

Bij de laatste gangen van de schroefdraad is er ineens extra kracht nodig om de kraan in de fles aan te draaien. Wanneer de fles dan op druk gebracht wordt, soms niet gelijk maar later, kan de kraan eraf schieten. De energie die vrijkomt wanneer een kraan van een fles schiet, is enorm. De kraan en mogelijk ook de fles worden projectielen die alle kanten op schieten en door de enorme vrijkomende energie een groot penetratievermogen hebben. Complete duikwinkels zijn erdoor verwoest. Zoek maar eens op YouTube op ‘dive cylinder valve accident’ en je krijgt een indruk van de gevolgen.

Kraanrevisie

Wat gebeurt er bij het onderhoud van flessen en kranen?

Bij het onderhoud en keuren van flessen worden de flessen geleegd, gedemonteerd, gekeurd, gemonteerd en weer gevuld. Ook de kranen worden gereviseerd. Ze worden uit elkaar gehaald en de metalen delen worden hydrosoon gereinigd. De rubberen en kunststof ringen en plaatjes worden vervangen.
Flessen en kranen voor technische gassen met een zuurstofpercentage hoger dan 40% moeten ‘zuurstofschoon’ gemaakt worden. Voor de kranen zijn er speciale ringen (Vyton). Daarna moeten de flessen ook zuurstofschoon gevuld worden. Gebruik daarbij een koolstoffilter om olie-, vet- en andere vervuiling te weren.

Schooperen

Een fleskeuring is ook het moment om flessen te laten schooperen (zinklaag aanbrengen) en spuiten en om het flesnet te vervangen. Dan ziet alles er weer netjes uit.
De kosten van het onderhoud verschillen per winkel. Reken op € 55,- tot € 75,- voor een ‘kale’ fleskeuring, € 20,- à € 30,- voor demontage, kraanrevisie, montage en vullen en € 35,- à € 50,- voor het zuurstofschoon maken van een fles.

Wat komen we zoal tegen?

In de eerste plaats is de grote meerderheid van de flessen die wij in de winkel krijgen gewoon ‘in de keur’ en verder ook in goede staat. Duikers letten er over het algemeen zelf op. Per maand hebben we een enkele fles met een verlopen keuring. In de afgelopen vijf jaar hebben wij in onze duikshop twee situaties gehad waarbij de foute kraan op een fles gemonteerd was. Gelukkig hebben wij dit op tijd herkend en de juiste kranen geplaatst. Het noodlottige ongeval in Amstelveen van eind 2022 geeft maar weer eens aan hoe ernstig de gevolgen kunnen zijn.

Er zijn enkele situaties waarin we extra opletten:

Tweedehands flessen die duikers via Marktplaats of Facebook tweedehands groepen hebben aangeschaft: je hebt geen enkel idee wie er wat heeft aangeboden, wie er aan de flessen en kranen heeft gesleuteld en hoe ze onderhouden zijn. Een keuring betekent alleen dat de fles gekeurd is. Je weet niet wie de kraan op de fles geplaatst heeft en of dat de juiste is.
Situaties waarin ondeskundigen zelf flessen gemonteerd hebben. Je kunt duikflessen compleet laten keuren en de kranen dan laten reviseren.

Duikwinkel

Meestal is het de duikwinkel die de fles demonteert, de fles keurt (of laat die meestal keuren door een keurstation), de kraan onderhoudt, de kraan op de fles monteert en de fles weer vult. Sommigen verenigingen leveren de te keuren fles of flessen gedemonteerd aan, laten de duikwinkel de keuring doen en plaatsen de kraan (of kranen) zelf weer terug. Dat bespaart een paar tientjes per fles. Wanneer dan de verkeerde kraan op een fles gemonteerd wordt, zijn echter de rapen gaar.
Duikflessen met (klein) conische kranen nemen we niet meer in voor keuring. Flessen worden overigens meestal goedgekeurd. Als ze al afgekeurd worden is het meestal vanwege ernstige corrosie aan de voet van de fles. Wanneer wij dat bij de demontage aantreffen overleggen we met de klant over het al dan niet ter keuring aanbieden van de fles.

Visuele inspectie

Bij een visuele inspectie wordt de fles in- en uitwendig op corrosie onderzocht.

Visuele inspectie

Inspectiecamera

Ten slotte

Laat je flessen en kranen liefst compleet door een professionele duikwinkel onderhouden en keuren en laat je de vervangen onderdelen van de kraan na de servicebeurt tonen. Wees extra alert bij tweedehands flessen en kranen. Controleer de combinatie van fles en kraan.
Ten slotte sluiten wij graag weer af met de aanbevelingen en toelichting daarop van de DOSA: “Duik met goed en degelijk materieel en zorg dat u de werking ervan kent voor u in onbekende omgeving onder water gaat.”