Onder meer in de riffen van de Bovenwindse Eilanden komen haaien praktisch niet meer voor.

Haaien, hoe angstaanjagend sommige soorten ook zijn, zijn niet altijd opgewassen tegen de mens. In een nieuwe studie, gepubliceerd in het vakblad Nature, komen onderzoekers namelijk met een zorgwekkende conclusie: haaien blijken op bijna één op de vijf onderzochte riffen ‘functioneel uitgestorven’ te zijn.

Global FinPrint

De organisatie Global FinPrint werd in 2015 opgericht met als doel om met behulp van onderwater videosystemen haaien, roggen en ander zeeleven die koraalriffen bewonen, vast te leggen. “We plaatsen meestal tussen de dertig en honderd camera’s op een rif en registreren vervolgens de dieren die gedurende zestig minuten voorbij zwemmen,” legt de organisatie uit.

“Met deze gegevens kunnen we vervolgens de factoren in kaart brengen die invloed hebben op het aantal en de soorten haaien en roggen die we zien.”

Onderzoekers tellen met behulp van onderwatercamera’s het aantal rifhaaien. Afbeelding: Janet Greenlee (Vulcan)

Het internationale team van meer dan 120 onderzoekers richtten zich op de vier belangrijkste regio’s voor koraalriffen: de westelijke Atlantische Oceaan, de Indische Oceaan, de westelijke Stille Oceaan en de centrale Stille Oceaan.

Hier bestudeerde het team 371 riffen in 58 landen. De bevindingen zijn zorgelijk. Zo blijkt dat op bijna twintig procent van die riffen zelden haaien werden gezien. “Dit betekent niet dat haaien de riffen helemaal niet bezoeken,” legt onderzoeker Colin Simpfendorfer nader uit.

“Maar het houdt wel in dat ze ‘functioneel uitgestorven’ zijn: ze spelen niet meer hun normale rol in het ecosysteem.”

Haaien verdwenen

De onderzoekers ontdekten dat op 69 riffen in zes landen – de Dominicaanse Republiek, de Franse Antillen, Kenia, Vietnam, de Bovenwindse Antillen en Qatar – haaien zo goed als waren verdwenen. “We zagen in meer dan 800 uur slechts drie haaien,” vertelt Simpfendorfer.

En dat is schrikbarend weinig. Rifhaaien blijken voornamelijk afwezig in verschillende landen met een hoge bevolkingsdichtheid en waar de oceaan slecht wordt beheerd.

“Het is duidelijk dat de belangrijkste problemen een hoge menselijke bevolkingsdichtheid, destructieve visserij en een slecht bestuur zijn,” benadrukt onderzoeker Damian Chapman.

Het verlies van dit belangrijke roofdier is om meerdere redenen verontrustend. Zijn afwezigheid kan namelijk het evenwicht van voedselwebben verstoren, waardoor er grote veranderingen in de leefomgeving ontstaan.

Bovendien bedreigt het de voedselzekerheid van mensen die afhankelijk zijn van vis. Ten slotte trekken haaien enorm veel toeristen aan. Het betekent dat ook het duiktoerisme afneemt als haaien verdwijnen en dat deze industrie het behoorlijk lastig kan krijgen.

Oplossing

Volgens Global FinPrint onderstreept het onderzoek het belang van samenwerking met de lokale bevolking en regeringen om de onderliggende sociale en economische oorzaken van overbevissing aan te pakken.

En dan is er voor de rifhaai mogelijk toch nog een toekomst beschoren. In verschillende delen van de wereld zijn er met succes maatregelen genomen – zoals betere voorschriften, een visverbod op de haai en het instellen van beschermde gebieden – om het uitsterven van rifhaaien te voorkomen.

“We ontdekten dat robuuste haaienpopulaties kunnen bestaan als mensen de wil, de middelen en een plan hebben om instandhoudingsmaatregelen te nemen,” zegt Chapman. Op dit moment werkt de organisatie dan ook samen met lokale onderzoekers en beheerders om betere regels voor de visserij, beschermde gebieden en handelscontroles te implementeren op basis van de bevindingen uit deze studie.

Bovendien hebben de onderzoekers de locaties in kaart gebracht waar rifhaaien nog wel steeds veelvuldig voorkomen en die het herstel van populaties in andere gebieden kunnen bevorderen als nieuwe maatregelen in acht worden genomen.

Hoewel de resultaten uit de studie een tragisch verlies van haaien op veel wereldwijde riffen aan het licht hebben gebracht, geven ze volgens onderzoeker Jody Allen ook enige hoop. “De bevindingen kunnen als leidraad dienen voor zinvolle beschermingsplannen om de overgebleven rifhaaien te beschermen,” besluit ze.

Visserij

Recente schattingen suggereren dat er jaarlijks 100 miljoen haaien worden gevangen voor hun vinnen en vlees. Als gevolg van deze ongereglementeerde visserij, zijn de aantallen van veel soorten haaien ernstig gekelderd.

Het probleem is dat er zonder zorgvuldige controle op de visserij er teveel haaien worden gedood. Hierdoor kunnen haaienpopulaties zich niet meer herstellen, waardoor de aantallen steeds verder afnemen.

Het betekent dat een kwart van de haaien en hun familieleden op dit moment als bedreigd op de IUCN Rode Lijst van bedreigde soorten te boek staan.

Bron: Scientias