Van 5 tot 20 december organiseren het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ) en Wageningen Marine Research een expeditie naar de Sababank, vlakbij het Nederlandse eiland Saba in het Caribisch gebied. Experts hopen aan boord van onderzoeksschip Pelagia meer kennis op te doen over de zinkgaten en de honderden recent ontdekte vreemdsoortige kalkalgen torentjes.

Sababank kent diepste en grootste mariene zinkgaten ter wereld

In 2018 ontdekten huidige expeditieleiders Fleur van Duyl (NIOZ) en Erik Meesters (Wageningen Marine Research) tijdens de NICO onderzoeksexpeditie meer dan twintig enorme gaten op de Luymesbank, een deel van de Sababank. Deze bevonden zich op 10 tot 375 meter diepte en variëreerden in diameter van 70 tot 1100 meter. De bodem van de Sababank bestaat uit een 1 à 2 kilometer dikke kalkafzetting.

Toen de bank boven water lag tijdens ijstijden, en de zeespiegel 120 meter lager stond dan nu, is er door langsstromend zoet water kalk opgelost en zijn er grote gaten ontstaan. Eerst vormden zich grotten, die vervolgens instortten. Deze op land ontstane zinkgaten kwamen weer onder water te staan na de laatste ijstijd (20.000 jaar geleden), toen de zeespiegel weer steeg.

en beroemd mariene zinkgat is de ‘Great Blue Hole’ voor de kust van Belize in de Caribische Zee. Dit gat is vanuit de ruimte zichtbaar omdat het dichtbij de oppervlakte ligt, en lijkt op een soort donker oog in een lichtblauwe zee. China claimt het diepste beschreven zinkgat, de ‘Dragon Hole’ in de Zuid-Chinese zee, met 308 meter. De bodem van het diepste zinkgat op de Sababank is echter zeker 375 meter, en is hiermee dus dieper en groter dan de ‘Dragon Hole’. Daarnaast is tot op heden geen ander gebied bekend waar zoveel zinkgaten op zo’n kleine afstand van elkaar liggen.

3D-beeld van de Sababank met de Luymesbank in het noordoosten (Bron: Erik Meesters)

Kennis over de Sababank nog verre van compleet

Over het ecologisch functioneren van de Sababank is wetenschappelijk gezien nog weinig bekend. Er zijn zelfs nog een hoop witte vlekken op de kaart. “Op de Sababank hebben we vorig jaar tijdens de NICO expeditie in één van de sinkholes op zo’n 110 meter diepte een unieke spectaculaire biologische gemeenschap ontdekt”, zegt Fleur van Duyl, expeditieleider van het NIOZ. “Op de bodem vonden we honderden torentjes van kalkalgen met diameters van 40 tot 60 centimeter. Deze roze-paarse torentjes bestaan uit laagjes korstvormige kalkalgen en deden ons denken aan het Chinese terracottaleger.”

Volgens Erik Meesters, expeditieleider van Wageningen Marine Research, groeien kalkalgen op die diepte waarschijnlijk zeer langzaam omdat er maar heel weinig licht is. “Ze kunnen ons misschien meer vertellen over de geschiedenis van de Sababank en de omstandigheden waaronder deze zinkgaten gevormd zijn.” Voor Meesters maakt vooral het niet weten wat ze zullen aantreffen deze expeditie speciaal: “De meeste zinkgaten van de Sababank zijn nog door niemand bezocht en dat is superspannend.”

Een van de zinkgaten in detail (Bron: Erik Meesters)

De onderzoekers gaan alle 21 zinkgaten in de Sababank uitgebreid verkennen. Het doel is meer te weten te komen over de aard van de kalkalgen torentjes in de gaten en de omgevingsfactoren die hun groei beïnvloeden. Hoe werkt de wateruitwisseling tussen de zinkgaten en het bovenliggende water, en welke biologische gemeenschappen (zoals bacteriën) en voedingsstoffen (zoals nutriënten) zijn er aanwezig?

Op die manier wordt inzicht verkregen in waarom in sommige zinkgaten deze mysterieuze torentjes wel voorkomen en in andere niet. De onderzoekers laten vanaf het schip allerlei meetapparatuur en camera’s afdalen tot tientallen meters diepte om dit te onderzoeken. Hiermee verzamelen ze verschillende gegevens van de waterkolom en nemen ze monsters van water en bodemleven. Daarbij wordt geprobeerd om enkele torentjes naar boven te halen. Ook plaatsen de onderzoekers verankeringen met meetapparatuur in de zinkgaten om circa zeven dagen monitoring tijdens de expeditie mogelijk te maken.

Een close-up van de Luymesbank en de verschillende zinkgaten (Bron: Erik Meesters)

Nederlands grootste beschermde natuurgebied

De Sababank, enkele kilometers ten zuiden van het eilandje Saba, is met meer dan 2400 vierkante kilometer Nederlands grootste beschermde natuurgebied. De bank, qua omvang vergelijkbaar met de provincie Utrecht, ligt volledig onder water en is zowel biologisch als economisch (door visserij en duiktoerisme) belangrijk. De onderzeese berg rijst op vanaf de zeebodem die ter plekke op 1000 meter diepte ligt tot een diepte van gemiddeld 30 tot 40 meter.

Grote delen van de randen van de bank bestaan uit uitgestrekte gezonde koraalriffen. Deze regio in Caribisch Nederland is tevens onderdeel van het door de Nederlandse staat uitgeroepen haaien- en zeezoogdierenreservaat Yarari. Het belang van de biodiversiteit van Caribisch Nederland wordt internationaal erkend via een aanwijzing van de Sababank als Ecologically or Biologically Significant Marine Area (EBSA) onder het Biodiversiteitsverdrag.

Meer informatie

Beluister voor meer informatie het radio-interview 3 december 2019 met Fleur van Duyl (NIOZ).

Tekst: Cecile Leuverink, Wageningen Marine Research
Illustraties: Erik Meesters (leadfoto: de levende kalkalgtorentjes op de bodem van een van de zinkgaten), Wageningen Marine Research

Bron: Nature Today

Bekijk ook: Tien rifhaaisoorten rond de Nederlands-Caribische eilanden