Wat in 2006 eigenlijk begon als een wetenschappelijke expeditie van maar drie maanden, is sindsdien uitgegroeid tot de Maldives Whale Shark Research Programme. Een organisatie die zich inzet voor onderzoek naar en het behoud van de iconische, maar helaas ook zeer kwetsbare walvishaaien rondom de Malediven.

Tekst: Manja Jurgens  Foto: Alexandra Childs

Wanneer Alexandra Childs over walvishaaien spreekt, zie je de liefde voor deze dieren direct in haar ogen. Ze was altijd al geïnteresseerd in mens/dierrelaties, gedrag van dieren, het onderwaterleven en zeer begaan met het milieu. Toen de mogelijkheid zich voordeed om voor het Maldives Whale Shark Research Programme (MWSRP) te komen werken, greep zij die met beide handen aan. Alexandra: «Wat een geluk, een baan waarbij ik dagelijks met mijn passie voor de oceaan en het onderwaterleven bezig ben! Het liefst ben ik dan ook de hele dag in en op het water om walvishaaien te spotten, meestal freedivend of snorkelend. Gek genoeg ben ik duikend alleen nog nooit een walvishaai tegengekomen.» Hoewel walvishaaien bijna over de hele wereld voorkomen, van de Atlantische tot de Indische Oceaan, is er nog maar heel erg weinig over ze bekend. Ze zijn de grootst levende kraakbeenvis ter wereld en zijn een bedreigde haaiensoort.

Wereldwijd zijn er maar 1000 walvishaaien geregistreerd

Wereldwijd zijn er slechts zo’n 1000 exemplaren geregistreerd. In de hoop meer over deze dieren te weten te komen, vertrokken de latere oprichters van de MWSRP, Richard Rees en Jim Hancock, samen met wetenschapper Jennifer Schmidt in de zomer van 2006 naar de Malediven voor onderzoek naar walvishaaien. Ze ontvingen hiervoor subsidie van de Royal Geographic Society. Na een aantal succesvolle expedities werd in 2008 de Maldives Whale Shark Research Programme in Engeland opgericht. Het doel van de organisatie is het vergroten van kennis over walvishaaien wereldwijd en zich inzetten voor beschermingsmaatregelen, met name op de Malediven. De populatie daar is relatief groot en MWSRP is de enige organisatie die zich specifiek en langdurig voor deze haaien inzet. «Er is nog zoveel te ontdekken over de walvishaaien, zo weten we bijvoorbeeld pas sindskort dat ze niet wereldwijd migreren, hoewel ze hier in de regio wel tussen de atollen migreren. Ook is er nog nooit reproductie van de haaien waargenomen en is de draagtijd zelfs onbekend. Wat we wel weten, is dat walvishaaien eieren leggen die al in de moeder uitkomen. Er is een keer een wijfje als bijvangst opgedoken en zij bleek maar liefst 304 embryo’s in verschillende fases van ontwikkeling in zich te dragen. Allemaal van dezelfde vader, zo bleek later uit DNA-onderzoek,» vertelt Alexandra.

Alexandra: «Gek genoeg ben ik al duikend nog nooit een walvishaai tegengekomen!»

Big Fish Network

De MWSRP heeft voor het vergaren van informatie het Big Fish Network in het leven geroepen, een database waar elke waarneming in kan worden vastgelegd, niet alleen door wetenschappers, maar juist ook door vrijwilligers. Op die manier kunnen zij het onderzoeksgebied enorm vergroten. Ze werken onder andere samen met lokale vissers en bemanning van de vele liveaboards op de Malediven. Door hen training te geven, dragen ze bij aan het vergaren van wetenschappelijke kennis over walvishaaien. In een paar jaar is de database hierdoor gegroeid van slechts 18 exemplaren ten tijde van de eerste expeditie, tot meer dan 300 walvishaaien. En elke week komen er meer bij. «Het gekke is echter dat het overgrote deel van deze haaien mannelijk is. Waar zijn de vrouwtjes dan? Dat is iets wat we nog niet weten. Gedacht wordt dat zij mogelijk op grotere dieptes of juist meer op open zee leven,» verklaart Alexandra. In de database worden individuele kenmerken zoals sexe, geschatte lengte, opvallende markeringen en locatie vastgelegd. Ook maanstanden en getijden tijdens de waarneming en fotomateriaal van elke waargenomen walvishaai staan hierin vermeld.

Dankzij vrijwilligers en de lokale bevolking is de database inmiddels uitgegroeid tot meer dan 300 walvishaaien.

«Door herkenning van de haai bij meerdere waarnemingen, kwamen we tot de ontdekking dat de walvishaaien de regio helemaal niet verlaten, in tegenstelling tot veel andere haaiensoorten,» legt Alexandra uit. Maar niet alleen kenmerken worden in kaart gebracht, ook bedreigingen voor de soort in het algemeen. Walvishaaien zwemmen het liefst net onder het wateroppervlak en door toenemend vaarverkeer is het daarom steeds moeilijker voor de dieren om zich veilig te kunnen verplaatsen. Door de opgedane kennis kan MWSRP de toeristenindustrie hierin voorlichten om op die manier waarnemingen zo veilig mogelijk te maken voor zowel dier als mens. Jaarlijks bezoeken immers tienduizenden toeristen de eilandengroep. In samenwerking met de Travel Foundation is de Whale Shark Guide Training Manual opgesteld, een training die touroperators opleidt in duurzaam walvisspotten. De training wordt inmiddels wereldwijd gebruikt.

Pearl, de befaamde walvishaai van het Whale Shark Festival.

Meer bekendheid

De MWSRP startte in eerste instantie klein en bescheiden, maar juist omdat er steeds meer over de walvishaaien bekend wordt door onderzoek, krijgt het iconische dier meer bekendheid. Niet alleen regionaal, maar ook wereldwijd. En dat trekt weer meer vrijwilligers aan, wat zorgt voor meer financiën, dat weer ten goede komt voor onderzoek en bescherming. Maar kennis en bescherming is niet het enige doel van MWSRP. Alexandra benadrukt dat ook het betrekken van de lokale bevolking, het bedrijfsleven en overheden een belangrijk speerpunt is: «Want alles is met elkaar verbonden, de economie, de mensen, de cultuur, het milieu en dus ook de haaien. Medewerking van de plaatselijke bevolking is essentieel voor het succes van beschermingsmaatregelen. Door de bevolking erbij te betrekken, zijn zij langzaam het belang van de walvishaai gaan inzien en beseffen zij de grote economische waarde van (duik)toerisme voor de regio. Zo wordt er bijvoorbeeld niet langer op walvishaaien gejaagd zoals vroeger, toen de olie uit de lever traditioneel gebruikt werd bij het maken van boten. En het moedigt de bevolking aan hun kwetsbare ecosysteem gezond te houden, ook voor toekomstige generaties. De kennis die slechts in die paar jaar opgedaan is, is van onschatbare waarde gebleken voor het adviseren van overheden. Een heel groot succes dat hier in 2009 uit voortkwam is de oprichting van het één na grootste mariene park ter wereld, de South Ari Marine Protected Area. Dit omvat de gehele Maledivese eilandengroep.»

Op scholen wordt ook veel aandacht aan het iconische dier besteed.

Alexandra Childs

Alexandra is coördinator van het MWSRP. Hoewel geboren in Engeland, groeide zij op in Mauritius. Daar ontstond haar liefde voor de oceaan en haar bewoners. Alexandra studeerde sociologie in Engeland, werkte met wildlife in Zuid-Afrika en kwam voor het inmiddels jaarlijkse Whale Shark Festival naar de Malediven. Aangetrokken tot de majestueuze walvishaaien en zeer betrokken bij hun lot, is ze er niet meer weggegaan.

www.maldiveswhalesharkresearch.org

Walvishaai-app

Walvishaai gespot? Upload je foto in de Whale Shark Network Maldives app en track jouw walvishaai! Je krijgt de individuele kenmerken van jouw walvishaai te zien en je kunt de haai blijven volgen met updates. Apple was zo enthousiast dat zij de app uit ruim 2,5 miljoen andere selecteerde om te bespreken tijdens hun jaarlijkse World Web Developers Conference. Ook wetenschappers over de hele wereld zijn geïnteresseerd en hopen de gegevens te koppelen aan hun eigen databases om zo een wereldwijd bestand van de haaiensoort te creëren.

Download de Whale Shark Network Maldives app via de iTunes Store.

Bekijk ook: Dubbele waarneming walvishaai op Curaçao