Het gebruik van het aardmagnetisch veld verklaart hoe sommige haaien tienduizenden kilometers kunnen afleggen zonder van hun koers af te dwalen.
Zeeschildpadden staan erom bekend het aardmagnetisch veld van de aarde te kunnen voelen. Dit gebruiken ze vervolgens als een gps om te navigeren op de open oceaan. Op die manier vinden ze hun weg naar de afgelegen stranden waar ze ooit als ukkepuk uit het ei kropen. Onderzoekers hebben nu een nieuw diersoort ontdekt dat het magnetische veld van de aarde als een soort innerlijk kompas gebruikt: de haai.
Met deze ontdekking vallen verschillende puzzelstukjes op hun plaats. “In het verleden hebben we bijvoorbeeld een witte haai gezien die van Zuid-Afrika naar Australië zwom en het jaar daarop terugkeerde naar dezelfde plek,” vertelt onderzoeker Bryan Keller in een interview met Scientias.nl.
“Hij legde een indrukwekkende afstand van 20.000 kilometer in negen maanden af. Wat met name opviel, was dat het dier regelrecht op zijn doelwit afstevende.” Tot op heden was het nog enigszins raadselachtig hoe haaien tijdens dergelijke lange-afstandsmigraties hun weg op zee vonden. “Dit onderzoek ondersteunt de theorie dat ze het magnetisch veld van de aarde gebruiken,” aldus Keller. “Het is de gps van de natuur.”
Gebruik aardmagnetisch veld bevestigd
Dat haaien het aardmagnetisch veld gebruiken om te navigeren, is op zich niet heel verrassend. “Het is één van de weinige theorieën die verklaart hoe dieren met succes hun weg over ongelofelijk lange afstanden vinden,” zegt Keller. Ook wisten wetenschappers al dat haaien gevoelig zijn voor elektromagnetische velden. Bovendien is bekend dat ook andere migrerende dieren – zoals walvissen en tuimelaars – over ‘magnetoceptie’ beschikken. Als gevolg hiervan vermoedden wetenschappers al wel dat ook haaien hiermee uitgerust zijn. Maar de uitdaging was om die aanname te bevestigen en een manier te vinden om het bij haaien te testen.
Test
Keller realiseerde zich dat de benodigde onderzoeken gemakkelijker uitvoerbaar zijn bij kleinere haaien. Bovendien hadden ze een soort nodig waarvan bekend is dat deze jaarlijks terugkeert naar specifieke plekken. En dus vestigden de onderzoekers hun aandacht op de prachtige kaphamerhaai. “De kaphamerhaai keert elk jaar terug naar dezelfde riviermondingen,” zegt Keller. “Dit toont aan dat de haaien weten waar ‘thuis’ is en er vanaf een verre locatie naartoe kunnen navigeren.”
De vraag is echter of kaphamerhaaien daarbij vertrouwen op het aardmagnetisch veld. Om die vraag te beantwoorden voerden de onderzoekers enkele experimenten uit onder twintig jonge kaphamerhaaien. Ze bootsten kunstmatig opgewekte magnetische velden na en bestudeerden de reactie van de haaien.
Als de haaien zich op een bepaalde manier zouden oriënteren op basis van de sterkte en de hoek van het magnetisch veld, zou dat een indicatie zijn dat ze die informatie gebruiken om hun positie op de planeet te bepalen om erachter te komen in welke richting ze moeten zwemmen. Uiteindelijk wisten de onderzoekers inderdaad op deze manier te bevestigen dat de haaien het aardmagnetisch veld kunnen waarnemen en dat gebruiken om te navigeren (bekijk ook de video hieronder, waarin je kunt zien dat het zwemgedrag van de haai wordt beïnvloed door het magnetische veld dat hij ervaart).
“Ik ben eerlijk gezegd aangenaam verrast dat deze methode werkte,” zegt Keller. “De vraag of haaien over magnetoceptie beschikken bestaat al zeker vijftig jaar. De reden dat die vraag al zo lang bestaat, is omdat haaien heel moeilijk te bestuderen zijn. We wisten niet zeker of onze methodes het gewenste effect zouden geven, maar het waren de best beschikbare opties. Het was het proberen waard!”
Andere soorten
Met de studie hebben de onderzoekers nu het eerste solide bewijs geleverd dat haaien het magnetische veld van de aarde gebruiken als innerlijk kompas. En hoewel misschien niet alle soorten haaien dit kunstje klaren, is de kaphamerhaai waarschijnlijk niet de enige.
“Het onderzoek is ook op andere soorten toepasbaar,” concludeert Keller. “Het is namelijk vrij onwaarschijnlijk dat dit vermogen zich onafhankelijk in de kaphamerhaai zou hebben geëvolueerd, zeker gezien de overeenkomsten in ecologie met andere soorten. Bovendien is het vermogen om verschillende componenten van het magnetische veld te detecteren en erop te reageren wijdverspreid onder kraakbeenvissen.”
Het betekent dat onderzoekers nu eindelijk goed begrijpen hoe haaien het voor elkaar krijgen om tienduizenden kilometers af te leggen, zonder van hun koers af te wijken. “het is opwindend dat we nu nog een belangrijke groep aan de lijst van dieren die over magnetoceptie beschikken, kunnen toevoegen,” besluit Keller.
Bron: Scientias
