Grot- en mijnduiker Stefan Panis is blij verrast als hij ontdekt dat de Belgische bodem in het zuiden veel lijkt op een gatenkaas. Overal zijn sporen te vinden van mijnen: kalksteen, marmer, koolsteen, ijzererts… En daarvan zijn er veel ondergelopen met water! Voor Stefan een reden om het Mine Exploration Team op te zetten en op onderzoek uit te gaan in de duistere gangen uit een ver verleden.
Tekst en foto’s: Stefan Panis
De eerste keer dat ik word uitgenodigd om mee te gaan duiken in een ondergelopen mijn, vergeet ik nooit meer. Ik heb al veel ervaring in wrakduiken, maar dit is nieuw voor mij. Het blijkt een fantastische ervaring: met hard labeur om het materiaal te transporteren, maar met een grote voldoening van de duik. Het doet me zelfs wat aan wrakduiken denken, met de overhead omgeving, de verroeste buizen…
Net zoals tijdens het wrakduiken, voel ik ook hier het mystieke, de geschiedenis die eraan vast hangt, en gelijk ben ik verslaafd! Die dag leer ik ook wel enkele lessen. Ik besef dat ik echt behoefte heb aan een grotduikcursus, want hoewel er gelijkenissen zijn met het wrakduiken, is dit een compleet andere manier van duiken.
Verder voel ik de nood om drastische veranderingen aan te brengen aan mijn uitrusting. Dit is het begin van een reis waarvan vandaag de dag de ‘finetuning’ nog steeds verdergaat om alles te perfectioniseren. Obstakels in de droge delen van de mijnen maken dat ik een cursus speleo en touwtechnieken ga volgen, en ik word ook lid van het Vlaams Verbond van Speleogen om gelijkgezinden te ontmoeten.
Mijnduiken is een fantastische ervaring: met hard labeur om het materiaal te transporteren, maar met een grote voldoening van de duik.
Gatenkaas
Na mijn eerste ervaringen in het mijnduiken, raak ik enorm geïnteresseerd in de geschiedenis van de mijnen. Wie waren de mensen die er hebben gewerkt, de omstandigheden waarin ze werkten, de manier van ontginnen?
Zo begint mijn zoektocht naar alle mogelijke informatie online, in archieven en ik begin oude boeken te kopen en te verzamelen.
Heel verrast ben ik dat de Belgische bodem in het zuiden veel lijkt op een gatenkaas! Overal zijn sporen te vinden van mijnen uit een ver verleden: kalksteen, marmer, koolsteen, ijzererts… maar de mijnen waar ik het meest interesse in heb, zijn de leisteenmijnen.
Leisteen is een metamorf gesteente, een gesteente dat door de natuur door middel van druk en/of hitte is omgevormd. De lei bestaat uit zeer fijne mineralen die we kwarts, glimmer en chloriet noemen. Door metamorfose zijn de mineralen omgevormd tot een nieuw gesteente: de leisteen.
In het zuiden van België en uitstrekkend tot in Frankrijk, zijn de Ardennen. In dit gebied bevinden zich enkele rijke leisteenaders waarvan de oudste extractie teruggaat tot de 12e eeuw.
Als de mijnen werden verlaten, stopte het pompsysteem en won het grondwater terrein. Het water vulde langzaam de gangen en kamers, en de mijnen geraakten stilaan in de vergetelheid.
In het veld vinden we duidelijk bewijs dat er enkele mijnen in bezit (consessie) waren van de monikken van Orval! Studies wijzen uit dat er honderden van die concessies waren tijdens de jaren met een piek tijdens de industriële revolutie in de jaren 1800, tot de laatste werd gesloten in de jaren 90 door de grote concurrentie met de Spaanse of Portugese openluchtmijnen van leisteen, die goedkoper te ontginnen zijn dan de ondergrondse mijnen in België.
Als de mijnen werden verlaten, stopte het pompsysteem en won het grondwater terrein. Het water vulde langzaam de gangen en kamers, en de mijnen geraakten stilaan in de vergetelheid. De ingangen werden één met de natuur.
Legaal duiken, Mine Exploration Team
Een andere, heel belangrijke les die ik leer, is dat ik niet zomaar overal op zoek kan gaan naar mijnen. En zomaar in de mijnen op ontdekking kan gaan.
Maar weinig mijnen bevinden zich op openbaar terrein en zijn vrij toegangkelijk. Ofwel zijn ze privé-eigendom, of ze liggen op grond van een gemeente en vallen dan meestal onder het beheer van de boswachters.
De vleermuis is ook in België een beschermde diersoort, en veel sites waar deze dieren overwinteren, worden gesloten met een hekwerk om ze de nodige rust te geven. Agenten van de DNF (boswachters) controleren de sites en er staan torenhoge boetes op het illegaal betreden.
Om legaal te kunnen duiken, is het noodzakelijk om een team samen te stellen met een gezamenlijk doel: onderzoek en documentatie op een officiële manier.
Maar weinig mijnen bevinden zich op openbaar terrein en zijn vrij toegangkelijk.
Het Mine Exploration Team is geboren, en we zijn een mooie mix van getalenteerde duikers met verschillende expertises zoals foto, video, topografie, geologie en biologie.
Met deze gegevens kunnen we ook een behoorlijk document bezorgen aan de eigenaar van de mijn. Ik heb het grote geluk, dat Dirk Roelandt wil meewerken aan het project en mijn (onze) mentor wordt.
Dirk heeft een ongelofelijke ervaring en expertise op heel veel vlakken door de vele projecten die hij doet over de wereld en zijn ervaring als de eerste Vlaamse grotduikexplorator.
Vaak denken mensen dat we ‘geluk’ hebben om op bepaalde sites te mogen duiken, maar niks is minder waar. Dat geluk hebben we moeten afdwingen.
Ontelbare e-mails, telefoontjes, dagen verlof om 200 kilometer enkel te rijden om in een meeting iemand te overtuigen, je te vertrouwen op hun terrein…
Ondertussen hebben we al diverse mooie projecten kunnen afwerken,waarvan enkele met media-aandacht, waardoor onze ‘naam’ wint aan bekendheid.
We hebben al enkele mooie projecten kunnen afwerken,waarvan enkele met media-aandacht.
Zo helder als kraanwater
Het is vroeg in de ochtend als twee agenten ons staan op te wachten. Vandaag duiken we in stijl, want er staat een quad tot onze beschikking om het materiaal door de bossen naar de site te transporteren.
Ze nemen ons op sleeptouw naar een site die volgens hen interessant kan zijn door de aanwezigheid van water, helder water! We maken een eerste verkenning door het droge gedeelte dat enorm groot blijkt te zijn.
Kamers die ik zelden zo groot zag, méér dan 40 meter hoog! Om tot de delen met water te komen, moeten we enkele restricties door. Eén is zeer instabiel, en Dirk besluit deze eerst te stutten met houten balken, veiligheid staat voorop.
Het valt me op hoe intact de mijn nog is, en overal zien we overblijfselen uit een ver mijnverleden. Dirk begint volop met het opmeten, terwijl het duikmateriaal ter plaatse wordt gesleurd.
Een behoorlijke klus! Dan maken we ons klaar en laten ons voorzichtig in de poel glijden.
We zwemmen rechtdoor, waar een schacht naar beneden loopt. Op de rand van de schacht ligt een wirwar van stalen kabels en wat verderop zie ik een oude riek en een schop liggen. Ik volg de schacht naar beneden, die uitkomt op een soort schap van hout.
Verbaasd ben ik als ik zie dat er verschillende dozen dynamiet op de planken staan. Eén doos is opengescheurd en de ‘worsten’ met de lontjes liggen her en der verspreid.
Overal zien we overblijfselen uit een ver mijnverleden.
De kamer ernaast is enorm. Het lijkt wel gevuld met kraanwater, zo helder! De stalen beams hangen vol met ijzerstalactieten, wat doet vermoeden dat hier nog geen of weinig duikers zijn geweest.
Verderop staan houten ladders die ooit toegang moesten geven tot de plafonds van de zalen, waar de takels gemonteerd werden. Wanneer we door zwemmen, vind ik houten kisten, waar de dynamiet oorspronkelijk in zat.
Het is echt teruggaan in de geschiedenis. Ik stuit op nog een kabel en daar ligt ook de haspel, waar de kabel mee werd afgerold om op het eind van de dag de explosies uit te voeren.
Dan trekt een kleine schacht mijn aandacht: vierkant en volledig gestut met houten balken. Op de bodem lijkt het horizontaal door te gaan, maar met de backmount geraak ik er niet door. Een klusje om met de sidemount en rebreather te doen de volgende keer!
De stalen beams hangen vol met ijzerstalactieten, wat doet vermoeden dat hier nog geen of weinig duikers zijn geweest.
Galerij der beenderen
In een andere regio doen we onderzoek op een flank van een vallei met een rijk leisteen verleden, met meer dan 40 bekende concessies. Met het Mine Exploration Team is dit een project dat nog steeds lopende is, een enorm werk! We ontdekken sites die bij de gemeente niet bekend waren.
Eén ervan is de Galerij der beenderen. Met al ons materiaal dienen we eerst af te dalen in een redelijk verticale schacht. Dit doen we met behulp van touwen.
In het begin is dit niet te zien, maar zodra mijn ogen gewend raken aan de duisternis, valt me een grote hoeveelheid beenderen op, verspreid over de hele afdaling. Beneden aangekomen, maak ik me klaar voor de duik.
We ontdekken sites die bij de gemeente niet bekend waren. Eén ervan is de Galerij der beenderen.
In de eerste kamer in trapezevorm is de top nog net boven water. Ik schrik een beetje als ik ineens een massief schedel zie liggen in de zaal!
Bij nader onderzoek blijkt het de schedel van een mannelijk edelhert te zijn. Ik vind een restrictie van stenen gevormd door de leisteen, die in de loop van de jaren naar beneden is gegleden, en die met sidemount een doorgang geeft tot een schacht.
Een gang met een mooi muurtje van opgestapeld steen geeft doorgang tot twee nieuwe kamers. In de uithoek van de kamer ontdekken we een nieuwe schacht, verticaal naar beneden, maar geblokkeerd door een grote steen die erin is gevallen.
Ernaast kan ik net naar beneden kijken, en zie de schacht met houten ladders naar dieper gelegen delen… dit gaat een groot project worden voor komende winter, want ik wil er absoluut doorgeraken!
Meer info over het Mine Exploration Team: www.mine-exploration-team.com
Ook interessant voor jou:
Emergence du Ressel, Het witte wonder
La Morépire, eenmalige toegang tot een leisteenmijn
