In deze rubriek behandelen onze medische professionals de belangrijkste onderwerpen die gerelateerd zijn aan duiken en de effecten ervan op ons lichaam.  Deze keer alles over bartrauma’s in het het hoofd

Tijdens het duiken neemt de omgevingsdruk toe naarmate de diepte toeneemt, deze druktoename heeft zeker ook invloed op het lichaam van de duiker. Omdat de cellen van de lichaamsweefsels gevuld zijn met vloeistof en daarom niet significant samendrukbaar zijn, zijn de veranderingen in omgevingsdruk alleen merkbaar in lichaamsholtes die gevuld zijn met lucht of gas, zoals die van de schedel. Barotrauma’s komen hier vaker voor.  

Masker

De lucht in je duikmasker wordt tijdens het duiken gecomprimeerd en hierdoor wordt een onderdruk in het masker gecreëerd, waardoor het zichzelf, bij toenemende diepte steeds dichter tegen het gezicht drukt. Dit kan leiden tot ernstige kneuzingen van de gezichtshuid, het bindweefsel van het oog en de oogleden.  Soms ook een bloedneus. Hoewel uit de huidige kennis van de wetenschap dit niet leidt tot ernstige structurele oogschade, is bij ernstige bloeding en zwelling van de ogen of visuele problemen, een bezoek aan de oogarts raadzaam.

Er kunnen mogelijk oogdruppels worden voorgeschreven die in ieder geval iets van verlichting bieden. Om dergelijke situaties te voorkomen, kun je als preventieve maatregel via de neus uitademen waarmee lucht in het masker wordt gelaten naarmate de duikdiepte toeneemt. Zo blijf je continu klaren en het drukverschil wordt gecompenseerd. De lucht in je duikmasker wordt tijdens het duiken gecomprimeerd en hierdoor wordt een onderdruk in het masker gecreëerd, waardoor het zichzelf, bij toenemende diepte steeds dichter tegen het gezicht drukt. Dit kan leiden tot ernstige kneuzingen van de gezichtshuid, het bindweefsel van het oog en de oogleden.

Soms ook een bloedneus. Hoewel uit de huidige kennis van de wetenschap dit niet leidt tot ernstige structurele oogschade, is bij ernstige bloeding en zwelling van de ogen of visuele problemen, een bezoek aan de oogarts raadzaam. Er kunnen mogelijk oogdruppels worden voorgeschreven die in ieder geval iets van verlichting bieden. Om dergelijke situaties te voorkomen, kun je als preventieve maatregel via de neus uitademen waarmee lucht in het masker wordt gelaten naarmate de duikdiepte toeneemt. Zo blijf je continu klaren en het drukverschil wordt gecompenseerd.   

Trommelvlies

Vooral het middenoor en het trommelvlies worden getroffen. De meeste barotrauma’s treden op tijdens de afdaling, wanneer het klaren te laat of helemaal niet plaatsvindt. De relatieve onderdruk trekt het trommelvlies naar binnen, wat tot pijn leidt. Tegelijkertijd worden de kleine bloedvaatjes die door het trommelvlies lopen steeds meer gevuld met bloed, waardoor het trommelvlies ook na het duiken nog rood is. Als je doorgaat met duiken, treedt er een effusie op in het middenoor. Dit is het doorlekken van (lichaams)vloeistoffen naar een lichaamsholte of ander weefsel.

Bovendien kan de belastbaarheid van het trommelvlies worden overschreden, waardoor het gaat scheuren en het binnendringende water tot plotselinge heftige duizeligheid en oriëntatieverlies leidt, omdat het binnenoor in de directe omgeving enorm geïrriteerd raakt. Deze aandoening kan onder water zelfs levensbedreigend zijn. Hoewel het scheuren van het trommelvlies relatief zeldzaam is, is bij veel duikers kleine schade door barotrauma te zien. Meer dan 2/3 van alle duikers die meerdere dagen duiken, hebben rode trommelvliezen als teken van barotrauma. Om een dergelijk barotrauma te voorkomen, is het daarom van belang om steeds tijdig te klaren. Het gebruik van neusdruppels wordt ook sterk afgeraden omdat dit kan leiden tot overdrukbarotrauma tijdens het opstijgen: het vroegtijdig afnemen van het effect van de druppels kan leiden tot hernieuwde zwelling van het slijmvlies na een probleemloze afdaling. Hierdoor kan de uitzettende lucht niet meer ontsnappen, waardoor het trommelvlies naar buiten uitzet en kan scheuren.  

Binnenoor-barotrauma

Gelukkig komt een barotrauma van het binnenoor zeer weinig voor. Als dit echter gebeurt, heeft dit vaak ernstige gevolgen voor de duiker. Een binnenoor-barotrauma treedt meestal op als onderdeel van een barotrauma van het middenoor: als er tijdens het duiken klaringsproblemen optreden, puilt het trommelvlies naar binnen uit en oefent via de gehoorbeentjes druk uit op het ovale venster.  Als de duiker dan zeer krachtig probeert te klaren, kan het membraan van het ronde venster in het binnenoor scheuren. Deze beschadiging zorgt ervoor dat het slakkenhuis gaat lekken, waardoor er naast plotseling gehoorverlies, ook geluiden en suizen in de oren (tinnitus) en duizeligheid kunnen optreden. Bij dergelijke schade is een onmiddellijke consultatie van een KNO-arts of zelfs een  KNO-polikliniek noodzakelijk, aangezien snelle en gerichte therapie, mogelijk ook een operatie, nodig kan zijn.  

Net als bij het middenoor zijn er verbindingen met de neus-keelholte voor de neusbijholten. Dit wordt gebruikt voor ventilatie en drukvereffening. Vooral bij verkoudheid, maar ook bij chronische ontstekingen, kan het moeilijk worden om de druk te vereffenen, wat afhankelijk van de aangedane holte tot verschillende symptomen leidt. Pijn in de wang of het voorhoofd, die gewoonlijk wordt omschreven als stekend, komt veel voor. Maar het kan ook ongemak veroorzaken in het gebied van de ogen en de achterkant van het hoofd. Zoals hierboven beschreven, leidt toenemende negatieve druk in de holte tot verhoogde vochtophoping en bloeding. Zo’n barotrauma kan zich ook uiten als een bloedneus. Hyperbarotrauma kan echter ook in de sinussen voorkomen. In dat geval gaat klaren tijdens de afdaling goed, maar bij het opstijgen kan de uitzettende lucht niet (goed) ontsnappen omdat in de neus een blokkade (bijvoorbeeld een mucosale poliep) is ontstaan. Het resultaat is hevige pijn in het getroffen gebied en in extreme en zeer zeldzame gevallen is zelfs schade aan het kraakbeen mogelijk. 

 Tekst: Claus-Martin Muth & Tim Piepho, foto’s Shutterstock