Doodstil liggen de manatees onder het wateroppervlak in de Crystal River in Florida. In de winter komen ze op de warme bronnen af die door de rivierbodem sijpelen. Als je tientallen van deze dieren in een klein stukje rivier tegenkomt, verwacht je dat het goed gaat met ze. Helaas. In een groot deel van hun leefgebied worden ze bedreigd.

Tekst en foto: Rob van de Louw

In alle vroegte verlaten we de haven van Kings Bay richting de drie Sisterbronnen. Het is nog halfdonker. Door de nevel die boven het water hangt heen, zijn de ­mystieke ­silhouetten van de lange, naar ­beneden hangende takken van cipressen zichtbaar. Ze doen me aan de ­spannende moerasthrillers denken. Aangekomen bij de Three Sisters zijn we het tweede bootje dat ankert; de boot van de BBC-crew is ons net voor. Zij zijn hier om een reportage te maken over manatees.

Geurstoffen
De Three Sisters is een klein meer met drie zoetwaterbronnen die de naam aan de plek gegeven hebben. Het meertje staat via een kanaal in verbinding met Kings Bay en deze staat weer in verbinding met de open zee.
Snel trekken we onze snorkeluitrusting aan. Het duurt niet lang of ik lig oog in oog met een manatee. Ze is plotseling naar me toe gezwommen en drukt haar snuit tegen mijn masker. Ze markeert me met haar geurstoffen, zodat ze me later weer herkent.
‘s Morgens vroeg luieren de meeste manatees op de bodem of net onder het wateroppervlak. Het is een grappig gezicht om deze grote dieren met hun vriendelijke kop te zien zweven in het water. Enkele moeders hebben kalveren. De jongen hebben een rimpelige huid in tegenstelling tot de gladde huid van de volwassen dieren. De kalveren drinken bij hun moeder op een wat merkwaardige plek, de tepels bevinden zich namelijk aan de basis van de borstvinnen.
Plotseling schuurt een manatee met haar rug tegen de arm van Maren, mijn vrouw. Maren vat dit op als een uitnodiging om haar te aaien, iets wat het dier zonder problemen over zich heen laat komen. De manatee lijkt het zelfs te stimuleren door steeds tegen Maren aan te schuren.
Na enige tijd aait ze de manatee steviger, zodat aangekoekte modder met algen en parasieten van de huid komt. De manatee krijgt er geen genoeg van, een halfuur lang speelt zij met Maren.
Tegen de middag zakt het waterniveau. Deze plek staat via allerlei vertakkingen in open ­verbinding met de Golf van Mexico. Als het laag water wordt, verlaten alle manatees de Three Sisters. Dat is nodig, omdat het waterniveau bij de ingang naar tachtig centimeter zakt. De dieren kunnen dan niet meer weg komen uit de ­bronnen om voedsel te zoeken.

Onderkoeld
In Crystal River kun je de manatees vaak van november tot april tegenkomen. In de wintermaanden zorgen de bronnen ervoor dat de ­watertemperatuur niet onder de 23 graden ­Celsius komt. Dit is van levensbelang voor de manatees. Bij temperaturen onder de 20 graden raken ze onderkoeld en kunnen ze sterven.
Crystal River is een wat stoffig plaatsje van ­ongeveer 3600 inwoners, gelegen aan Kings Bay aan de westkust van Florida. Het dorp staat bijna geheel in het teken van de ­manatees. In veel tuinen zie je beeldjes en er zijn zelfs auto­nummerborden met manateedecoratie. Crystal River behoort dan ook tot de topplaatsen in de wereld om met ­manatees te snorkelen. Op dit moment leven zo’n 3000 West-Indische manatees in de VS. Het zijn grijsbruine waterzoogdieren die qua ­lichaamsbouw een beetje op robben lijken.
Gemiddeld zijn ze drie meter lang en kunnen ze tot 1,5 ton zwaar worden. Ze bezitten twee borstvinnen met drie tot vier hoornachtige tenen en een peddelvormige staartvin. De kop is gerimpeld, de snuit bezet met snorharen. De ­habitat van de manatees bestaat uit ­ondiepe traag stromende rivieren, kanalen, ondiepe baaien en de zee dicht aan de kust. De vriendelijke dieren leven in kleine groepen zonder ­duidelijke hiërarchie. Als trage zwemmers ­brengen ze de dag door met luieren en eten. Het zijn herbivoren met grote honger; dagelijks kunnen ze zo’n tien tot vijftien procent van hun lichaamsgewicht aan waterplanten eten.
Manatees komen meestal om de twee tot vijf minuten aan de oppervlakte om te ademen. Als ze aan het rusten zijn, kan het wel vijftien ­minuten duren voor ze naar boven gaan.

Manateeziekenhuis
Wij besluiten zelf een klein motorbootje te huren om de manatees te zoeken. Zo kunnen we ‘s morgens in alle vroegte via Kings Bay naar de Three Sisterbronnen varen. Op een dag zijn we wat later en is de bron vol met jeugdige snorkelaars. We herkennen de manatee van de dag ervoor aan zijn oude verwondingen. Zij is omringd door een tiental kinderen. Plotseling duikt de manatee onder om de drukte te ­ontvluchten. Zij zwemt recht op Maren af, remt vlak voor haar en drukt haar snuit tegen het masker als begroeting. Het schijnt dat manatees hun geursporen een jaar later nog herkennen.
Helaas hebben bijna alle manatees littekens van verwondingen door motorbootschroeven. Op Kings Bay is de maximum­snelheid zo laag dat er geen boeggolf ontstaat en er moet eigenlijk iemand op de voorplecht zitten om onder water op ­manatees te letten. Zo worden botsingen voorkomen. Toch worden per jaar honderdvijftig dieren aangevaren die het niet allemaal over­leven. Gelukkig staat er in Florida een speciaal manateeziekenhuis dat gewonde manatees verzorgt. Per jaar worden hier vijftig tot zeventig manatees op­gevangen die soms wel twee jaar moeten blijven voor ze weer worden vrijgelaten.

Dit artikel is gepubliceerd in Duiken 4/2007