Maritiem archeologisch onderzoek in het Hoornse Hop. Begin augustus dagen heeft een duikteam van ADC/Baars-CIPRO in opdracht van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed een duikend onderzoek verricht naar een schip dat mogelijk betrokken is geweest bij de Slag op de Zuiderzee (8 tot 11 oktober 1573).

In de strijd van het toenmalige Nederland tegen de Spaanse overheersing werd voor de kust van Hoorn een grote zeeslag geleverd. Archeologen zijn al jaren bezig resten van deze slag te achterhalen. Met dit duikend onderzoek in het Markermeer komt de slag wel heel erg dichtbij.

Slag op de Zuiderzee

Het ontstaan van Nederland is te danken aan het verzet dat door opstandige steden werd geboden tegen het Spaanse gezag. Deze steden sloten zich in 1572 aaneen in de eerste Vrije Statenvergadering in Dordrecht. Plannen voor het verslaan van de Spaanse vijand werden gesmeed, Nederland verkeerde in burgeroorlog.

De geoliede Spaanse gevechtsmachine was aanvankelijk geen partij voor de Geuzen en Watergeuzen. De kansen keerden echter. De mogelijkheid doet zich nu voor om hier tastbare sporen van terug te vinden; de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) laat vanuit het programma Maritiem Erfgoed Nederland inventariserend onderzoek uitvoeren naar mogelijk belangwekkende scheepswrakken, en in het kader daarvan kan dit duikende onderzoek worden uitgevoerd.

Silhouet op sonarbeeld van een 16e-eeuws vrachtschip in het Markermeer

Een beeld van de waterbodem

Wegens het ontbreken van ieder fysiek spoor van deze zeeslag is afgelopen winter eerst een grootschalige survey met sonarapparatuur verricht in het Hoornse Hop, een gebied met een omvang van 85 km2 . Hier worden de meeste resten verwacht. Dit heeft 34 mogelijke scheepswrakken opgeleverd.

Enkele zijn goed herkenbaar als schip-vormige contouren in de bodem van het Markermeer, een gebied met een diepte van 2-4 meter waar praktisch geen zicht onder water is. Van deze wrakken was er één opvallend wegens de vorm, de afmetingen en de afdekking met een laag sediment. Dit kon wel eens een van de oudere scheepswrakken zijn. De meeste wrakken in het Zuiderzeegebied dateren van na 1600 en zijn daarmee te jong voor deze bladzijde van de geschiedenis. Het wrak ligt in de gemeente Drechterland nabij het dorp Schellinkhout, aan de noordelijke rand van het zoekgebied.

Duiken in troebel water

Om dit sonarcontact nader te onderzoeken is het duikteam van ADC Maritiem en Baars-CIPRO ingehuurd. In de afgelopen week zijn vier maritiem archeologen afgedaald naar de bodem van de voormalige Zuiderzee waarbij ze door middel van een zuigpomp (onderwaterstofzuiger) proefputten maken, vondsten verzamelen en de scheepsconstructie bestuderen.

Door middel van vele duizenden kort na elkaar genomen foto’s zal een 3D beeld van het wrak worden gemaakt. Deze techniek biedt onderwaterarcheologen de mogelijkheid om ondanks slecht zicht het wrak in zijn geheel te onderzoeken. Op basis van deze gegevens zou de archeologische informatiewaarde van het wrak en de vraag of het betrokken was bij de Slag op de Zuiderzee kunnen worden beantwoord.

Vanaf het ponton gaat de duiker te water in het Markermeer

De eerste resultaten

Na drie dagen duikonderzoek kan worden geconcludeerd dat hier een klein vrachtschip ligt met een lengte van 13 meter en een breedte van 4,5 meter. De scheepsconstructie wijst op een ouderdom in de periode 1525-1600. Aan de hand van de kennis over de ontwikkeling van schepen kunnen we deze uitspraak doen. Ook diverse vondsten ondersteunen dit. In het voorschip zijn de restanten gevonden van de kombuis: tegels van de haardplaats, turf, een vuursteen, stukken van een vuurrooster en diverse fragmenten van kookpotten.

Opvallend is dat er een aantal veel oudere vondsten uit de periode 1250-1300 zijn gedaan. Dit kan wijzen op de nabijheid van een verspoelde nederzetting of zelfs een in de golven vergaan kasteel. Tijdens het ontstaan van de Zuiderzee is een laatmiddeleeuws landschap verdwenen.

Vrachtvaarders als oorlogsbodems

Uit de vele vondsten van scheepswrakken uit het Zuiderzeegebied weten we dat specifiek gebouwde militaire vaartuigen niet voorkwamen. Ten tijde van oorlog rustte men vrachtschepen uit met een eenvoudig boordkanon en mogelijke aanwijzingen voor soldaten aan boord vormen bijvoorbeeld wapens en musketkogels. Het was dan ook niet te verwachten dat het wrak vol met militaire voorwerpen zou liggen. Wat er wel ligt, zal binnenkort worden getoond.

Ook interessant voor jou:

Scheepswrak van fluitschip in de Baltische Zee nu ook gedateerd

Emergence du Ressel, Het witte wonder