Duiken heeft effect op de hersenen. Het positieve effect is zeker het geluksgevoel dat ontstaat door het vrijkomen van endorfine en de bijzondere beleving die veel duikers hierdoor ervaren. Toch zijn er ook een aantal potentieel gevaarlijke effecten op de hersenen. Veel hiervan houden verband met de ademhalingsgassen en hun effect bij overdruk.
STIKSTOFNARCOSE
Deze narcose (narcose door inert gas) wordt vooral door de partiële druk van de ingeademde stikstof veroorzaakt. Als ‘gewone’ lucht (21%) wordt gebruikt als ademgas, moet je rekening houden dat de symptomen vanaf een diepte van ongeveer 30 meter kunnen optreden. Dit zal toenemen naarmate de diepte groter wordt. De symptomen zijn meestal duidelijk aanwezig op een diepte van ongeveer 60 meter. Ze zijn vaak vergelijkbaar met een lachgasnarcose en beginnen met aandachts- en geheugenstoornissen, evenals toenemende gedragsveranderingen en het gaat door tot het verlies van denkvermogen of een paniekreactie met acuut gevaar voor de duiker. Als de diepte erg groot is, leidt dit uiteindelijk tot bewusteloosheid en de dood door verdrinking. Andere factoren hebben vooral invloed op de psyche: als je bijvoorbeeld bang bent in erg troebel, donker en/ of koud water of als je oriëntatiepunten verliest (in oneindig blauw water), zijn symptomen veel eerder te verwachten dan in heel helder duikwater. Als je symptomen van een dergelijke narcose bij jezelf of bij je buddy opmerkt, moet je op een gecontroleerde manier een ondiepere duikdiepte opzoeken. Meestal verdwijnen de verschijnselen dan weer.
ZUURSTOFVERGIFTIGING
In zijn acute vorm tast zuurstofvergiftiging ook de hersenen aan. Bij hogere partiële druk kan zuurstof een epileptische aanval met krampen of verlamming veroorzaken. De combinatie van blootstellingstijd en partiële zuurstofdruk is hierbij bijzonder relevant. Het risico op een zuurstofgerelateerde aanval neemt dramatisch toe vanaf ongeveer 1,6 bar partiële zuurstofdruk. De meeste mensen krijgen krampen bij een partiële zuurstofdruk boven de 3,0 bar. De partiële zuurstofdruk die als kritisch wordt beschouwd, ligt daarom tussen 1,4 en 1,6 bar. Waar bij het duiken met lucht pas op een diepte van meer dan 66 meter een partiële zuurstofdruk van 1,6 bar wordt bereikt, wordt deze grenswaarde al op 30 meter bereikt bij gebruik van een nitroxmengsel met bijvoorbeeld 40 procent zuurstof. Vanwege de variabele verhoudingen van zuurstof in de mengsels tijdens het duiken met nitrox, moet voor elke duik de respectievelijke maximale diepte voor het gebruikte gasmengsel worden berekend. Het is een absolute limiet dat niet mag worden overschreden!
HERSENLETSEL
Hersenbeschadiging door duiken wordt al sinds ongeveer 30 jaar onderzocht, omdat toen al significant meer specifieke veranderingen in de hersenen werden gevonden bij duikers dan bij niet-duikers. Een voorheen onbekende bevinding. Met de toen nog zeer nieuwe methode ‘MRT’ (Magnetische Resonantie Tomografie), werden de afwijkingen zichtbaar als witte vlekken in hersenscanbeelden, die niet konden worden weergegeven met de vorige onderzoeksmethoden (röntgenfoto’s, CT-scans of echografie). Al snel werd het vermoeden geuit dat de bloedvaten konden worden afgesloten door de kleinste gasbellen; te klein om symptomen te veroorzaken zoals die van een gasembolie, maar groot genoeg om deze veranderingen te veroorzaken. Tijdens het onderzoek bleek dat de duikers die veel witte vlekken hadden, ook een grotere kans op PFO (Persistent Foramen Oval) hadden. Voor onze geboorte is er in ons hart een directe verbinding tussen de rechter- en linkerzijde. Na de geboorte sluit deze verbinding. Bij ongeveer een derde van de mensen blijft er toch een directe verbinding bestaan. Als deze mensen gaan duiken, kunnen zij een vergrote kans hebben op een decocompressie- ongeval. Tot op heden is niet definitief opgehelderd of deze witte vlekken een risico op aandoeningen hebben of dat ze op de lange termijn onschadelijk blijven.
GASEMBOLIE
Een van de meest ernstige hersenletsels tijdens het duiken is cerebrale arteriële gasembolie (CAGE). De oorzaak is het overmatig uitzetten van de longen met scheuren van longweefsel, als gevolg van uitzettend, niet-uitgeademd ademgas bij het opstijgen. Gas kan direct in arteriële vaten doordringen, wat leidt tot gasembolie in de organen (AGE: arteriële gasembolie), waar gasbellen de kleinste vaten verstoppen en de toevoer van het weefsel belemmeren of zelfs volledig verhinderen. In principe kan elk orgaan worden aangetast. Gasbellen in de hersenvaten zijn echter bijzonder gevaarlijk omdat ze, net als een beroerte, leiden tot zenuwfalen in de meest uiteenlopende vorm. De symptomen kunnen variëren van relatief mild (bijvoorbeeld een hangende mondhoek, verminderde kracht in één hand) tot volledige verlamming van de ene helft van het lichaam, of leiden tot bewusteloosheid of zelfs cardiovasculaire stilstand. De belangrijkste eerstehulpmaatregel bij verdenking op AGE is naast de snelle redding uit het water, de toediening van zuurstof (indien mogelijk 100%) en de snelst mogelijke behandeling in een decompressietank als enige zinvolle maatregel.
Bron:
TIM PIEPHO, Hoofd van de afdeling anesthesie in een ziekenhuis in Trier.
CLAUS-MARTIN MUTH, Anesthesist en arts op de spoedeisende hulp in het ziekenhuis van Ulm.
