Aanvulling op het bericht van 24 sept. 2017: recent deden twee Belgische sportduikers een zeer bijzondere waarneming in de centrale Oosterschelde van wat nu zeer waarschijnlijk de uiterst zeldzame Gewone octopus blijkt te zijn. Dit is spectaculair omdat sinds ongeveer 1950 geen Gewone octopussen in de Nederlandse kustwateren zijn waargenomen.

Tekst: Peter H van Bragt, Stichting ANEMOON Bron: Nature Today

Dit bericht is een aanvulling op het op 24 sept. gepubliceerde bericht over een Kleine achtarm. Na overleg met medewerkers van het Naturalis Biodiversity Center in Leiden zijn we er nu van overtuigd dat we in plaats van een Kleine achtarm zeer waarschijnlijk te maken hebben met een waarneming van een Gewone achtarm Octopus vulgaris. Dat maakt deze waarneming bijzonder spectaculair.

Van het Nederlandse Noordzeegebied zijn twee soorten octopus bekend. In goed Nederlands worden zij ‘achtarmen’ genoemd. Beide soorten zijn daar schaars tot zeer zeldzaam waargenomen. Voor zo ver bekend bij Stichting ANEMOON zijn er nog niet eerder achtarmen in de Zeeuwse Delta aangetroffen. Daar is recent echter verandering in gekomen. Twee Belgische sportduikers, Ludo Nuytemans en Marc Devalckeneer, zagen deze zomer bij de Zeelandbrug, bij Zierikzee, op circa 16 meter diepte een achtarm. Het schuwe dier verstopte zich meteen tussen de stenen. Daardoor konden zij alleen maar het achterste deel van de mantelzak fotograferen. Op basis van een beoordeling van het beschikbare fotomateriaal door medewerkers van Naturalis moeten we concluderen dat het hier zeer waarschijnlijk om een jong exemplaar van een Gewone octopus gaat.

Nog niet eerder is er een Grote achtarm in de Oosterschelde aangetroffen (Bron: Marck Devalckeleer)

Inktvissen komen in diverse vormen en maten voor in de Nederlandse Noordzee, Waddenzee en Zeeuwse Delta. Met maximaal 50 millimeter zijn de dwerginktvissen de kleinste. De diverse soorten pijlinktvissen en de Zeekat zijn groter. Maar de allergrootste zijn de zogenaamde achtarmen. De Kleine achtarm (Eledone cirrhosa) is maximaal 50 centimeter groot en is iets vaker in de Noordzee en ook enkele keren in de Voordelta aangetroffen. De meest zeldzame achtarm is de Gewone achtarm (Octopus vulgaris). Deze kan tot een meter lang worden en is sinds ongeveer 1950 niet meer in de Noordzee en nog nooit in de kustwateren aangetroffen.

Gewone octopus van het Britse deel van de Doggersbank, 2017 (Bron: Udo van Dongen)

Omdat er maar een paar foto’s van deze waarneming beschikbaar zijn, is het lastig om eenduidig vast te stellen of dit dier een Gewone of een Kleine achtarm is. De zuignappen op de armen zijn voor beide soorten verschillend. Maar dat kenmerk is helaas niet op de beschikbare foto’s zichtbaar. Medewerkers van Naturalis in Leiden, experts in het vakgebied van de weekdieren, zijn van mening dat op basis van algemene kenmerken en vooral de kleurpatronen op de mantel het tenminste waarschijnlijker is dat we te maken hebben met een jong exemplaar van de zeer zeldzame Gewone achtarm en niet met een Kleine achtarm. Deze soort wordt elders meestal in ondiepe kustwateren aangetroffen. De Kleine achtarm zit bij voorkeur op dieptes van 30 meter of meer.

Deze zomer is tijdens een expeditie van Stichting Duik de Noordzee Schoon ook een achtarm gefotografeerd. Dit dier is ver in de noordelijke Noordzee aangetroffen: op het wrak van Mally’s Lamp op het Britse deel van de Doggersbank. Op basis van deze foto hebben de medewerkers van Naturalis ook kunnen vaststellen dat het zeer waarschijnlijk een Gewone octopus is.

De laatste waarnemingen van de Gewone achtarm in de Nederlandse Noordzee dateren van ongeveer 1950. Dit exemplaar is zeer zeker de enige Grote achtarm die ooit door sportduikers in de Nederlandse wateren is waargenomen en gefotografeerd. De populatie achtarmen in de Noordzee staat sterk onder druk door de bodemvisserij. In de jaren ’60 tot ’80 van de vorige eeuw daalde het aantal waarnemingen van achtarmen in de Noordzee. Ondanks meer onderzoek zijn er daarna niet meer achtarmen waargenomen. Voorlopig moeten we vaststellen dat de Gewone achtarm die deze zomer in de Oosterschelde is aangetroffen een dwaalgast is, die er mogelijk nog steeds zwemt of, nog waarschijnlijker, op de bodem tussen stenen verborgen zit.

Tekst: Peter H van Bragt, Stichting ANEMOON
Foto’s: Marc Devalckeneer; Udo van Dongen

Met dank aan Ludo Nuytemans en Marc Devalckeneer voor het doorgeven van deze spectaculaire waarneming aan Stichting ANEMOON. En met dank aan Jeroen Goud van Naturalis Biodiversity Center in Leiden voor de identificatie van het dier.