Op 16 oktober overleed een duikinstructeur als gevolg van een ernstig duikincident. In de media was sprake van een “exploderende duikfles”. Redacteur Patrick Kranenbroek stelde naar aanleiding van het bericht van de arbeidsinspectie enkele vragen aan Erik Huigen van Pacific Diving.

Als eigenaar van een duikwinkel krijg je al snel de vraag “kan een duikfles exploderen?” Het antwoord daarop is dat dit zeer onwaarschijnlijk is. Het lijkt misschien er misschien op het gebeurd is, maar het is hoogstwaarschijnlijk niet het geval. De vraag is wat er dan wel gebeurd is?

We hebben gezegd niet te willen speculeren en dat het meest waarschijnlijke scenario een met geweld losschietende kraan zou zijn. Dat bleek al snel bij het onderzoek van de arbeidsinspectie de oorzaak te zijn. Dat het als een explosie ervaren wordt is niet vreemd. De grote druk komt met een enorme luide knal vrij waarna minimaal de kraan als een projectiel de fles verlaat.

Wat is er aan de hand met sommige kranen van duikflessen?

Wanneer het fout gaat, betreft het eigenlijk altijd een duikfles met G3/4 schroefdraad in de hals van de fles. Het gaat dan niet om de kwaliteit van de fles maar om het feit dat er een verkeerde kraan op de fles gemonteerd wordt. De meest voorkomende duikflessen hebben ofwel G3/4 schroefdraad ofwel een M25-2 schroefdraad. De “G” bij G3/4 staat voor gas schroefdraad ook wel gasdraad genoemd en de “M” voor metrische schroefdraad. Zolang er een kraan met G3/4 draad op een fles met G3/4 schroefdraad wordt gebruikt is er niets aan de hand. Hetzelfde geldt voor een M25-2 kraan op een duikfles met M25-2 schroefdraad. Het is goed om te weten dan een G3/4 kraan niet op een G3/4 M25-2 past. Hierdoor kan  een dergelijk ongeval niet met een duikfles met M25-2 schroefdraad plaatsvinden.

Bij een duikfles met G3/4 schroefdraad ligt dit anders. Bij een duikfles met G3/4 schroefdraad is het namelijk wel mogelijk om een verkeerde kraan oftewel een kraan met M25-2 schroefdraad te monteren. Deze combinatie lijkt te passen en bij de eerste draaien van de kraan in de fles gaat het verdacht gemakkelijk omdat de schroefdraad eigenlijk te veel ruimte heeft. Het gaat makkelijk totdat de kraan bijna volledig in de fles gedraaid is. Bij de laatste gangen van de schroefdraad is er ineens extra kracht nodig om de kraan in de fles aan te draaien. Dan lijkt de kraan goed vast te zitten, maar dat is uiteindelijk niet het geval. Door de extra kracht wordt de schroefdraad ernstig beschadigd. Dit komt omdat de spoed – de afstand tussen de vertandingen van de schroefdraad – niet gelijk is. Bij M25-2 is dit 2 mm en bij G3/4 is dit 1,81 mm zoals hieronder schematisch weergegeven

Wanneer de fles dan op druk gebracht wordt, soms niet gelijk maar later, kan de kraan eraf schieten. Zeker de kraan maar mogelijk ook de fles worden dan projectielen met een enorme energie die grote schade en persoonlijk leed kunnen aanrichten.

Hoe vaak komt het voor dat kranen van duikflessen schieten?

Te vaak, omdat de gevolgen enorm zijn. Bij ons weten is er geen officiële registratie van dit soort ongevallen. Eens in de paar jaar duikt er weer een verhaal van een groter ongeval op.In de afgelopen vijf jaar hebben wij in onze duikshop twee situaties gehad waar de combinatie niet klopte. Gelukkig hebben wij deze op tijd herkent en de juiste kranen geplaatst. Het noodlottige ongeval in oktober geeft weer aan hoe ernstig de gevolgen kunnen zijn.

Hoe kan ik controleren of mijn duikfles in orde is?

Zowel op de fles als op de nieuwere kranen staat aangegeven wat voor soort schroefdraad er op duikfles en kraan zit. Dat kun je zien aan de “G ¾” of “M25” aanduiding. Als op kraan en duikfles dezelfde aanduiding staat, dan is er niets aan de hand en dan zou de fles- en kraancombinatie in orde moeten zijn. De kraan moet dan wel met de juiste kracht – “moment” – op de kraan gedraaid zijn.

Op sommige oude kranen staat geen aanduiding. Op sommige flessen is – zeker als ze vaak overgespoten zijn – de aanduiding niet meer te lezen. In een dergelijk geval weet je dus niet met wat voor soort kraan of fles je te maken hebt. Je kunt dus veelal zelf controleren of je fles en kraan veilig zijn. Mocht je zelf er niet uitkomen, mocht je twijfelen of mocht je een “second opinion” willen, dan zal elke gerenommeerde duikwinkel je graag helpen om de fles en kraan te controleren. Dat is zeker ook in het belang van de veiligheid van de duikwinkel.

De arbeidsinspectie heeft op 20-10-2022 een veiligheidswaarschuwing uitgegeven met aanwijzingen voor het controleren van duikflessen. Zie https://www.nlarbeidsinspectie.nl/actueel/nieuws/2022/10/20/veiligheidswaarschuwing-duikflessen

Hoeveel kracht komt er vrij als dit gebeurt?

De energie die vrijkomt wanneer een kraan van een fles schiet is enorm. De kraan en mogelijk ook de fles worden projectielen die alle kanten op schieten en door de enorme vrijkomende energie een enorm penetratie vermogen hebben. Complete duikwinkels zijn erdoor verwoest. Zoek maar eens op Youtube op “dive cylinder valve accident” en je krijgt een indruk van de gevolgen.

Hoe gaat u hier in uw duikwinkel mee om?

De grote meerderheid van de “vullers” in onze winkel kennen we. De flessen en kranen die zij gebruiken worden meestal door ons ter keuring aangeboden en onderhouden. Bij ons onbekende klanten en zeker bij flessen die we niet vertrouwen (oude flessen, slecht onderhouden flessen) kijken we na of de flessen nog in de keuring zijn en of de kraan- en flescombinatie kloppen. Een 100% garantie is dat niet.

Ook vullen wij geen flessen met klein conische kranen. Dat zijn kranen met een taps toelopende schroefdraad die veelal op 5 liter en 7 liter industriële flessen voorkwamen Vaak betreft het hier oude ademluchtflessen van de Brandweer en die nog regelmatig door verenigingen in zwembaden worden gebruikt. Het probleem zit hem niet zozeer in de kraan – fles combinatie maar in het feit dat deze kraan een specifieke montage vereist met tape wat alleen door professionals verricht dient te worden, hetgeen vaak niet het geval is. Wanneer flessen voor keuring worden ingeleverd en daarna weer in elkaar moeten worden gezet controleren wij altijd de fles en kraan combinatie.

Hoeveel flessen zijn er nog in omloop in Nederland, waarbij dit kan gebeuren?

In theorie kan dit omdat het om de combinatie van fles en kraan gaat om heel veel gevallen gaan. In de praktijk is onze ervaring dat het in onze winkel om enkelen per vijf jaar gaat. Zoals gezegd: enkelen teveel!

Er zijn enkele situaties waar je extra voorzichtig zou moeten zijn:

• Marktplaats en Facebook tweedehands groepen: je hebt geen enkel idee wie er wat aanbiedt, wie er aan de flessen en kranen heeft gesleuteld en hoe ze onderhouden zijn. Een keuring betekent alleen dat de fles gekeurd is. Je weet niet wie de kraan op de fles geplaatst heeft en of dat de juiste is.
• Situaties waarin ondeskundigen zelf flessen monteren. Je kunt duikflessen compleet laten keuren en de kranen dan laten servicen. Meestal is het de duikwinkel die de fles demonteert, de fles keurt (of laat die meestal keuren door een keurstation), de kraan onderhoudt, de kraan op de fles monteert en de fles weer vult. Sommigen en sommige verenigingen leveren de te keuren fles of flessen gedemonteerd aan, laten de duikwinkel de keuring doen en plaatsen de kraan (of kranen) zelf weer terug. Dat bespaart een paar tientjes per fles. Wanneer dan de verkeerde kraan op een fles gemonteerd wordt, zijn echter de rapen gaar.
• Duikflessen met (klein) conische kranen zouden in principe helemaal niet meer moeten worden gebruikt.

Wat kunnen onze lezers doen als er geen code op de kraan of op de fles zichtbaar is?

Je kunt dus veelal zelf controleren of je fles en kraan veilig zijn. Mocht je zelf er niet uitkomen, mocht je twijfelen of mocht je een second opinion willen, dan zal elke gerenommeerde duikwinkel je graag helpen om de fles en kraan te controleren. Dat is zeker ook in het belang van de veiligheid van de duikwinkel.

Als ik mijn duikfles naar de keuring breng, wat controleert men dan allemaal?

Als je je duikfles naar de keuring brengt laten we in eerste instantie de lucht eruit lopen. Daarvoor gebruiken we een “silencer” omdat het geluid van de ontsnappende lucht slecht voor je oren. Ook zul je zien dat de lucht dermate afkoelt dat de kraan en de “silencer” bevriezen. Als je dat ziet snap je ook waarom een ademautomaat onderwater zou kunnen bevriezen.

Daarna demonteren wij de kraan. Dat betekent dat wij de kraan van de fles halen. De fles krijgt een code corresponderend met een keuringskaart mee. Ook de bijbehorende kraan krijgt deze code en een deel van de keuringskaart. Op de keuringskaart wordt genoteerd: hoe groot de fles is, voor welk gas hij geschikt is, van welk merk de fles is, wat het oorspronkelijke gewicht is, wat het eerste jaar van keuring is en tenslotte op wat de testdruk is waarmee hij gekeurd moet worden.

Het keuringsinstituut controleert deze gegevens en keurt daarna de fles. Bij een keuring wordt de elasticiteit van het materiaal – ijzer, aluminium en/of carbon – gecontroleerd. De fles mag niet te veel uitzetten als hij op druk gebracht wordt.   Tevens wordt de fles op uitwendige en inwendige roest gecontroleerd en altijd inwendig gestraald.

De duikwinkel zelf onderhoudt meestal – tenzij de klant dat niet wil – de kraan. Dat betekent dat alle rubber O-ringen, kunststof plaatjes en eventueel andere onderdelen vervangen worden. Daarna wordt de kraan weer in elkaar gezet.

Wanneer de fles terugkomt van het keuringsinstituut wordt de kraan met behulp van de corresponderende codes weer bij de juiste fles gezocht. Voor het monteren van de kraan op de fles worden de aanduidingen op de fles en de kraan gecontroleerd. Tenslotte “voelt” de specialist of de juiste kraan op de juiste fles zit. Niet passende kranen lopen te soepel in begin en lopen aan het einde vast en moeten met geweld verder worden gedraaid. Uiteindelijk worden netje, voet en handvat gemonteerd en wordt de fles gevuld.

Welke tips heeft u om duikflessen in huis goed te bewaren?

Als je duikflessen thuis wilt bewaren, sla ze door op en laat er wat lucht/overdruk in zitten. Dan kan er geen (vochtige) lucht in komen.