De sterk bedreigde zee-engel, ofwel angel shark, heeft het de laatste eeuw ontzettend zwaar gehad. Bij de Canarische Eilanden beschikt deze knoeperd nog over een uniek bolwerk, waarvoor het Angel Shark Project zich onvermoeid sterk maakt. In die regio komen duikers en vissers deze bijzondere haai nog regelmatig tegen – en dat moet zo blijven.

Tekst: Nique Hanskamp Foto’s: Janny Bosman

De zee-engel (Squatina squatina) leeft op de zeebodem en jaagt op prooi vanuit een hinderlaag, verborgen onder het zand of modder. Omdat deze haaiensoort graag dicht bij de kust leeft, zijn ze extra kwetsbaar wanneer er gevist wordt en als hun leefgebied wordt aangetast. Daarnaast planten deze grote, platte vissen zich erg traag voort. Dit in combinatie met de toegenomen (sleepnet)visserij en steeds minder geschikte leefgebieden, heeft ertoe geleid dat hun populaties dramatisch zijn afgenomen.

Ooit kwam de zee-engel veelvuldig voor in het gehele oostelijke deel van de Atlantische Oceaan, de Middellandse Zee en zelfs in de Noordzee, maar nu zijn er slechts nog enkele gefragmenteerde populaties over in dat enorme voormalige verspreidingsgebied. Inmiddels staat de zee-engel dan ook als kritiek (ernstig bedreigd) op de Rode Lijst van de IUCN.

Het Angel Shark Project op de Canarische Eilanden is een multidisciplinair project, waarbij ecologische data en populatiegegevens worden verzameld. Tegelijkertijd worden onderzoekers, de lokale bevolking en de overheid betrokken bij beschermingsacties en wordt men bewust gemaakt van het lot van de sterk bedreigde haaiensoort. Het doel van het project is de toekomst van de zee-engel veilig te stellen in dit gebied. We gingen hierover in gesprek met Michael Sealy, die samen met vijf collega‘s het basisteam vormt van het Angel Shark Project Canary Islands; een groep bijzonder toegewijde natuurbeschermers die er alles aan zullen doen om te voorkomen dat de zee-engel voorgoed verdwijnt.

Waarom de zee-engel?

«We zijn begonnen met het bestuderen van de zee-engel om twee redenen: ten eerste omdat dit één van de meest bedreigde haaiensoorten ter wereld is en daarom extra bescherming nodig heeft. En ten tweede omdat er maar heel weinig bekend is over deze soort. Als sterk bedreigde haaien zich vaak ophouden bij de Canarische Eilanden, is het natuurlijk zaak om ze bestuderen en te tellen – en om te proberen de dieren die daar nog leven, te behouden.»

Angel sharks planten zich erg traag voort.

Wat heeft de zee-engel aan bedreigingen moeten doorstaan?

«Net als de meeste haaien is de zee-engel vooral kwetsbaar door overbevissing. Omdat deze soort zich erg langzaam voortplant, pas laat volwassen is en weinig nakomelingen produceert, worden het er steeds minder. Deze haai wordt echter extra bedreigd door de trawlers die met sleepnetten vissen en zo de hele bodem kapottrekken en alles op hun pad meenemen. Angel sharks spenderen vrijwel hun hele leven in het zand en hebben zo goed als geen kans om te ontkomen aan dergelijke netten, die overal in Europese wateren gebruikt worden.

De Canarische Eilanden zijn hierop een uitzondering. Omdat hier niet met sleepnetten wordt gevist, hebben de haaien een betere kans om te overleven.»

Wat moet er gebeuren om te voorkomen dat de zee-engel uitsterft?

«Het eerste dat we moeten doen is research. We moeten namelijk meer te weten komen over zijn biologie, ecologie, verspreiding en de relatie tussen de nog resterende populaties. Maar ook moeten we mensen bewust maken van de problematiek rond de zee-engel. Vissers, duikers, strandbezoekers en beleidsmakers kunnen bijvoorbeeld helpen met het behoud van deze prachtige soort.»

Wat doet het Angel Shark Project in de praktijk om de zee-engel bij de Canarische Eilanden te beschermen?

«Samen met de overheid en lokale belanghebbenden, hebben we een actieplan ontwikkeld. In dit plan staat ons doel tot in detail beschreven, alsmede de acties die nodig zijn om dit doel te bereiken. We gaan vooral voor gecoördineerde beschermingsacties. Verder werken we samen met recreatieve en professionele vissers om bijvangst te voorkomen en tegelijkertijd informatie te verzamelen. We houden enkele heel belangrijke plekken voor de angel sharks nauwlettend in de gaten; zoals waar ze samenkomen, waar ze paren en waar de nurseries zijn.

Traditioneel worden haaien opgevist, vervolgens getagd en weer uitgezet, maar dat wilden we niet.

We verzamelen ook genetisch materiaal om meer te weten te komen over de populaties van zowel de volwassen als de jonge haaien. Sinds 2018 hebben we een tagging-project in het mariene reservaat van de Chinijo-archipel. En natuurlijk zijn we de duikers heel dankbaar, die onze ogen rond de Canarische Eilanden zijn. Zij verzamelen veel gegevens en uploaden hun bevindingen over de zee-engel naar onze site.»

Hoelang loopt dit project al en zien jullie inmiddels vooruitgang?

«We zijn begonnen in 2014, maar het project is blijven groeien. Wat begon als onderdeel van een scriptie, is een solide onderneming gebleken. Het kost natuurlijk tijd om betrouwbare data te verzamelen en conclusies te trekken, maar we hebben de afgelopen jaren al heel veel ontdekt over de zee-engel. Een van onze belangrijkste prestaties tot nu toe was dat we angel sharks in de National Catalogue of Endangered Species hebben weten te krijgen, onder de strengste beschermingseisen.»

Hoe tag je een zee-engel?

«Dit was nogal een uitdaging, en het is ook nooit eerder gedaan. Traditioneel worden haaien opgevist en vervolgens getagd en weer uitgezet, maar dat wilden we niet. Samen met specialisten hebben we een manier ontwikkeld om het onder water te kunnen doen en de haai zo min mogelijk stress te bezorgen. We leren nog steeds bij, maar haaien komen fel voor zichzelf op als het nodig is, dus zelfs een jonge zee-engel taggen kan best heftig  zijn.»

Informatie verzamelen over de haaien is uitermate belangrijk.

Wat kom je te weten door het taggen van de haaien?

«Momenteel taggen we de exemplaren bij Lanzarote, Tenerife, Fuerteventura en Gran Canaria met visuele ID-tags die een unieke numerieke code hebben en een kleur die per eiland verschilt. Duikers geven het door aan ons als ze een zee-engel hebben gezien, ook die met een tag, en aan de hand van hun informatie kunnen we dingen uitvogelen, zoals individuele routepatronen. Mettertijd zullen we dus te weten komen of de zee-engelen migreren tussen de eilanden en of ze elk jaar naar dezelfde plaats terugkeren.»

Wat maakt de zee-engel zo bijzonder voor jou persoonlijk?

«Haaien fascineren me al sinds mijn kinderjaren. Hoewel de zee-engel niet echt de haai is waar iedereen het eerst aan denkt, vertoont hij wel het typische haaiengedrag waardoor ik hem respecteer – en zo dol op hem ben. Alle teamleden krijgen een sterkere band met de angel sharks naarmate we ze langer bestuderen, en daarom blijft de wil om hen te beschermen ook zo sterk. We horen dan ook heel graag de verhalen van duikers over hun encounters met de haaien.»

Angel Shark Project, zo kun je helpen

Als duiker kun je de zee-engel op verschillende manieren helpen. Heb je er eentje gespot? Meld dit dan op  de online kaart van www.angelsharkproject.com. Ook kun je onregelmatigheden of opvallende zaken doorgeven. Informeer daarnaast anderen over de beschermde status van de haai en de noodzaak om deze soort te beschermen. Duik verantwoord met een zee-engel en minimaliseer de stress voor het dier als hij onder het zand begraven ligt.

«Sommige duikers hebben de vervelende gewoonte om de haaien te storen, zodat ze wegzwemmen. Dit kan zelfs gevaarlijk zijn voor een duiker, want de haai kan boos reageren en iemand pijn doen – het is uiteindelijk een roofdier! Maar het is ook slecht voor de zee-engel, want hij heeft zijn plekje zorgvuldig uitgekozen en wil daar dan ook om een goede reden blijven», aldus Michael Sealy.

Bekijk ook: Bij Euro Divers Lanzarote zit je goed voor engelhaaien