In deze rubriek behandelen onze artsen de belangrijkste onderwerpen met betrekking tot duiken en de effecten op ons lichaam. Deze keer lees je alles over binnenoor en zeeziekte.

Het is algemeen bekend dat veranderingen van omgevingsdruk bijvoorbeeld door het maken van duiken, een directe invloed hebben op het oor. De trommelvliezen en de holtes erachter worden hierdoor beïnvloed, waardoor drukcompensatie nodig is om barotrauma te voorkomen. Het binnenoor grenst aan het slakkenhuis en de halfcirkelvormige kanalen, die het evenwichtsorgaan vormen.

Deze bestaat uit drie gebogen, met vloeistof gevulde buizen, die in de drie niveaus van de kamer zijn gerangschikt. Het evenwichtsorgaan reageert op versnelling of vertraging en rotatiebewegingen van het hoofd, zodat het gezichtsveld tijdens lichaams- en hoofdbewegingen wordt gestabiliseerd en het evenwicht kan worden gehandhaafd.

Evenwichtsgevoel en zeeziekte

Deze informatie wordt aan de hersenen doorgegeven en daar verder verwerkt. Daarnaast komt er aanvullende informatie van andere meetsensoren, bijvoorbeeld van de spieren, pezen en gewrichten, die signalen produceren over de positie van het betreffende gewricht ten opzichte van het lichaam.

Maar ook geeft de tastzin informatie. De ogen, die de verzonden informatie controleren, spelen ook een belangrijke rol. Dit alles bij elkaar vormt het complexe evenwichtsgevoel, en een verstoring of verkeerde informatie van een of meer van deze factoren, leidt tot duizeligheid.

Duizeligheid

Bij het duiken kunnen verschillende oorzaken tot een gevoel van duizeligheid leiden, waarbij onderscheid moet worden gemaakt tussen een kortstondige, tijdelijke duizeligheid en een blijvende duizeligheid, omdat deze laatste altijd onmiddellijke medische behandeling vereist. Veelvoorkomende oorzaken van kortstondige, tijdelijke duizeligheid zijn bijvoorbeeld plotselinge temperatuurveranderingen in het middenoor aan slechts één kant, bijvoorbeeld door koud water in slechts één gehoorgang.

De oorzaak is de afstand van de halfcirkelvormige kanalen tot het middenoor en de irritatie die optreedt bij een plotselinge temperatuurverandering. De symptomen verdwijnen echter snel als het binnengestroomde water wordt opgewarmd.

Nog meer oorzaken

Verschillen in druk tussen de twee middenoren kunnen óók duizeligheid veroorzaken. De oorzaak is meestal een eenzijdig vertraagde drukvereffening, wat leidt tot ongelijkmatige irritatie van de binnenoren. Dit komt vaker voor bij het aan de oppervlakte komen, omdat de drukvereffening dan passief plaatsvindt door de uitzettende lucht in het middenoor.

Zelfs kleine verstoringen in de buis van Eustachius die in verbinding staat met de keelholte, kunnen ongemak veroorzaken. De zwevende houding tijdens het duiken kan leiden tot duizeligheid, als er ook verlies van controle via de ogen is bij slecht zicht of bij het duiken in volledig open water.

Gebrek aan zichtreferentie

Deze duizeligheid die veroorzaakt wordt door gebrek aan zichtreferentie, wordt geëlimineerd door met de ogen naar een vast punt (bijv. kompas, duikbuddy) te kijken. In de meeste gevallen zal dit de symptomen snel doen verminderen.

Een aanhoudende duizeligheid na het einde van de duik zou kunnen wijzen op barotrauma van het binnenoor of decompressieziekte in het binnenoor en vereist onmiddellijke diagnose en behandeling. Om barotrauma van het binnenoor te voorkomen, mag het klaren nooit geforceerd worden als het klaren niet direct goed gaat of er een blokkade lijkt te zijn!

Zeeziekte

Kinetosis of zeeziekte, heeft ook betrekking op het binnenoor. Kinetosis is een symptoom dat wordt veroorzaakt door herhaalde irritatie van het evenwichtsorgaan, vergezeld van misselijkheid, braken, duizeligheid, zweten, hoofdpijn en lage bloeddruk.

Dit wordt veroorzaakt door boottochten, maar kan ook voorkomen in de auto, trein of vliegtuig. Kenmerkend is dat niet alle mensen even gevoelig reageren op de prikkel, maar vanaf een bepaalde prikkelintensiteit wordt meestal iedereen wel getroffen. Zoals eerder vermeld, wordt informatie van het evenwichtsorgaan en andere meetsensoren doorgegeven aan de hersenen en daar verwerkt.

Woelig water

Aan boord van een schip, dat door woelig water vaart, doet zich echter een wirwar van informatie voor: de tastzin meldt vaste grond onder de voeten. De spieren en gewrichten hebben echter een constante beweging die door hen in evenwicht moet worden gebracht. De ogen melden op hun beurt de aanwezigheid in een kamer, met ervaring die zegt dat kamers niet bewegen.

Zeewaardig

Tegelijkertijd worden de halfcirkelvormige kanalen in het oor constant geïrriteerd door het permanent heen en weer bewegen. Al deze factoren samen leiden uiteindelijk tot buitensporige eisen van het systeem. In de regel, maar helaas niet altijd en voor iedereen, leidt langdurig aanhouden van de prikkels tot afstomping: men wordt “zeewaardig“. Maar de eerste dagen kunnen martelingen zijn. En als de zeeziekte met misselijkheid en braken eenmaal aanwezig is, helpt niets anders dan wachten tot je eraan gewend bent of de situatie verbetert (bijvoorbeeld weer aan wal).

Medicijnen

Een aantal medicijnen is, als ze tijdig worden ingenomen, behoorlijk effectief bij het verlichten of voorkomen van zeeziekte. Helaas kunnen al deze medicijnen zulke enorme bijwerkingen hebben, dat het gebruik ervan tijdens het duiken kritisch moet worden bekeken. Om zeeziekte helemaal te voorkomen, moet je vermijden om op boten en schepen mee te gaan.

Als je het niet zeker weet, ga dan alleen met dagtochten mee. Afgesloten ruimtes aan boord kun je het beste vermijden om een duidelijk zicht op de horizon te hebben. De beste plaats om te verblijven is waar de bewegingen van het schip het minst zijn, d.w.z. midscheeps. Je hoofd tegen een hoofdsteun leunen vermindert ook de symptomen.

Zeeziekte wordt getriggerd door:

➔ heftige scheepsbewegingen

➔ lange deining

➔ verblijf op het voorschip

➔ slechte lucht, stank

➔ angst

➔ praten over zeeziekte of kijken naar iemand die zeeziek is

Gunstig effect op voorkomen van zeeziekte:

➔ vermijd binnenruimtes

➔ blijf, indien mogelijk, midscheeps (buiten)

➔ kijk naar de horizon

➔ vermijd alcohol, koffie en sigaretten

➔ vermijd keukendampen en dieselgeur

Als je er gevoelig voor bent, kun je beter alleen dagtochten doen en geen liveaboards