Een gestrande walvis, een doodzieke zeeschildpad, een baby-dugong die is aangespoeld ergens in Indonesië. Wie pakt dit op? Maak kennis met de vliegende dierenartsen van I AM Flying Vet, die in ‘s werelds grootste eilandenstaat zeedieren in nood behandelen en voorlichting geven over hoe mensen met de kwetsbare wezens om moeten gaan.

Tekst: Nique Hanskamp

I AM (Indonesia Aquatic Megafauna) Flying Vet is een vereniging van Indonesische dierenartsen die focussen op zeedieren. Het is hun taak om zieke en gestrande dieren er weer bovenop te helpen, maar ook om sectie te verrichten op dode dieren, zodat kan worden nagegaan waar de dieren aan gestorven zijn.

Een omvangrijke en niet bepaald eenvoudige opgave, mede gezien het feit dat slechts dertig dierenartsen op vrijwillige basis meer dan 16.000 eilanden bedienen. De ironie wil dat in het enorme maritieme land er maar heel weinig dierenartsen zijn die gespecialiseerd zijn in zeedieren. De meesten concentreren zich op huisdieren en vee.

De dierenartsen van I AM Flying Vet leggen dan ook met grote regelmaat enorme afstanden af om hun werk te kunnen doen. I AM Flying Vet werd opgericht door World Wide Fund for Nature (WWF) in 2018 en heeft tot nu toe ruim 250 zeedieren behandeld, voornamelijk zeeschildpadden, dolfijnen, walvissen en zeekoeien. DUIKEN sprak met coördinator en penningmeester dr. Wayan Yustitia (31), ook wel Yus genoemd, en dr. Dian Kusuma (29), die ook coördineert en daarnaast teamleider is.

Van een zieke zeeschildpad worden röntgenfoto‘s gemaakt.

Patiëntenswitch

Van het behandelen van honden en katten naar walvissen en zeeschildpadden – het gebeurt dierenartsen niet vaak. Dian hielp haar echtgenoot, die net als zij dierenarts is, voorheen in zijn praktijk.

Maar na verloop van tijd realiseerde ze zich dat kleine huisdieren niet echt haar ding waren en is ze zich meer gaan verdiepen in bloedwaarden, biochemisch werk en secties in het laboratorium.

Sinds 2011 zet ze zich in als vrijwilliger bij WWF en het Turtle Conservation and Education Center (TCEC) op het eiland Serangan.

«Sinds die tijd ben ik steeds meer met zeeschildpadden gaan doen, zoals het monitoren van stranden op Bali, waar ze hun eieren leggen,» aldus Dian. Momenteel werkt en studeert ze aan de Universiteit van Tennessee in Knoxville (VS), waar ze de impact van strandtemperaturen op de ontwikkeling van embryo’s van de lederschildpad bestudeert.

«Schildpadden zijn voor mij unieke en bijzonder fascinerende dieren,» legt ze uit. Dokter Yus heeft zijn eigen dierenkliniek en werkt veel met kleine huisdieren, maar hij richt zich steeds meer op grote mariene dieren om zijn werk voor Flying Vet verder te kunnen specialiseren.

«Ik ben de honden aan het inruilen voor zeeschildpadden,» zegt hij lachend. Ook voor hem zijn deze dieren en hun bescherming ontzettend belangrijk. «Het dorp waarin ik opgroeide stond bekend om zijn zeer succesvolle zeeschildpaddenjagers, dus ik kreeg het lot van deze dieren met de paplepel ingegoten.

In 2000 werd ik door een beschermingscampagne van WWF wakker geschud en besloot ik dierenarts te worden. Toen ik uiteindelijk werd gevraagd om deel te nemen aan Flying Vets, heb ik geen moment getwijfeld. Ik ben erg blij dat ik kan bijdragen aan het behouden van de zeeschildpad en andere bedreigde diersoorten.»

Nadat hij plastic had gegeten, moest deze schildpad twee maanden in de opvang blijven. Hij mocht pas weg toen hij al het plastic had uitgepoept.

Enorme uitdaging

Dat mariene dieren hele andere problemen hebben dan kleine huisdieren, ligt voor de hand. Maar dat geldt ook voor hun diagnostiek en de behandeling.

Yus: «Bij kleine dieren zijn de aandoeningen vrij algemeen en makkelijk te behandelen. Bij grote zeedieren hebben de meeste zaken te maken met verwondingen, trauma, tumoren, vergiftiging en heel soms een infectieuze ziekte. Het behandelen van deze dieren is een enorme uitdaging.

Helaas beschikken we in veel situaties nog over te weinig diagnostische faciliteiten om bijvoorbeeld een gestrand dier te behandelen.» Dian ziet hetzelfde probleem, maar constateert desondanks succesverhalen.

«Als je met bedreigde diersoorten werkt, is elke keer dat we een dier gezond terug kunnen zetten in de oceaan een overwinning,» aldus de gepassioneerde arts.

Haar mooiste herinnering? «De keer dat mijn man, dokter Yus en ik een succesvolle amputatie uitvoerden bij een dwergschildpad die door een boot was geraakt. Het uitzetten van dit dier was echt een feestje.»

Mensen zijn vrijwel altijd de reden dat zeedieren in de problemen raken

Sectie baby-dugong

Meestal zijn het eerstehulpverleners die de dierenartsen van I AM Flying Vet tippen over een ziek of gestrand zeedier, maar soms komen er ook via social media meldingen binnen. Dians functie als coördinator houdt mede in dat zij op zo’n moment moet beslissen wie waar naartoe gaat om te helpen.

Maar niet elk missie van de vliegende dierenartsen draait om het redden van dieren. Soms moet Dian een sectie verrichten op dode zeedieren om de doodsoorzaak vast te stellen.

Een van haar meest memorabele ervaringen was toen ze vorig jaar van Bali naar de toeristische hotspot Raja Ampat in de provincie West-Papoea vloog, om een sectie te verrichten op een dode baby-dugong.

De vlucht duurde uren en in Sorong City moest ze daarna nog eens een dag wachten om een boot naar het eiland te kunnen bemachtigen. De baby-zeekoe in Raja Ampat was na een stranding gered door een aantal medewerkers van een vakantieresort, bijgestaan door een lokale vrijwilliger van I AM Flying Vet.

«Die mensen deden er echt alles aan om het dier goed te verzorgen. Vijftien dagen lang voerden ze hem met de hand en gaven ze hem vitaminen. Ze noemden hem Dino. Toen Dino ondanks alle goed bedoelde inspanningen toch stierf, was iedereen er kapot van. Zelfs nadat Dino overleed, hadden ze respect voor hem.

Ze konden de sectie niet aanzien en hebben hem op een speciale plek begraven,» vertelt Dian. Baby-zeekoeien raken vaak gescheiden van hun moeders als er veel vaarverkeer is, te veel herrie of andere zaken die hun rust verstoren.

«Het is ontzettend moeilijk om een jonge dugong te verzorgen. Hun kans op overleven is erg klein omdat de dieren zo sterk op stress reageren en mensen hen elk uur moeten voeren. Het is alsof je een baby verzorgt,» aldus Dian. De autopsie op Dino leverde overigens geen heldere doodsoorzaak op, behalve een lichte ontsteking van de maagwand. Stress heeft hierbij waarschijnlijk een grote rol gespeeld.

«Veel secties bieden geen kant en klare doodsoorzaak,» vertelt Dian, «maar gestrande jonge dieren sterven meestal omdat hun immuunsysteem nog niet op orde is, of omdat ze te ver van hun leefgebied zijn geraakt.»

Baby-zeekoeien raken vaak gescheiden van hun moeders als er veel vaarverkeer is, te veel herrie of andere zaken die hun rust verstoren. Het is ontzettend moeilijk om een jonge dugong te verzorgen.

Drukke levens

Een memorabel moment voor dokter Yus was de redding van een gewonde zeeschildpad op Kuta Beach (Bali). «Ik belde Dian, ik belde mijn docent… ik belde iedereen van wie ik dacht dat ze me misschien konden helpen het dier te behandelen. Mijn team en ik werkten 24/7 voor deze schildpad en het harde werk had het gewenste resultaat, want we konden het dier uiteindelijk redden!»

Na drie maanden in het rehabilitatiebad kon de schildpad dankzij geweldig teamwork terug de natuur in. Met zo weinig vrijwillige dierenartsen is het geen koud kunstje om over heel Indonesië zeedieren te redden die in de problemen zijn gekomen.

«Er zijn feitelijk al te weinig ‘gewone’ dierenartsen om in de afgelegen gebieden zieke varkens en koeien te behandelen. Aan artsen die zich hebben gespecialiseerd in mariene dieren, is helemaal een chronisch tekort,» vertelt Yus.

Dat maakt hem echter niet minder gepassioneerd in zijn werkzaamheden voor de bedreigde zeedieren. Voor hem is het extra ingewikkeld om die werkzaamheden te combineren met de rest van zijn leven.

Hij heeft naast zijn werk voor Flying Vet namelijk een eigen dierenkliniek voor kleine huisdieren, hij is adviseur bij twee kleine financiële bedrijven, hij helpt mee op boerderijen, traint nieuwe ondernemers en hij doet vrijwilligerswerk in zijn dorp op het gebied van culturele activiteiten.

Voor hem is het echter niet meer dan logisch dat hij op Bali ook nog eens verantwoordelijk is voor alle gevallen van gestrande zeedieren. «Ze hebben ons keihard nodig en we moeten er voor hen zijn,» aldus de sympathieke dierenarts.

Toen de baby-dugong Dino ondanks alle goed bedoelde inspanningen toch stierf, was iedereen er kapot van.

Tragische gevallen

Het effect van mensen op de dieren in de oceaan is voor de dierenartsen van Flying Vet overduidelijk. Een schildpad die stierf aan het eten van visnetten en aangespoelde zeedieren die ten onder gingen in een poging grote hoeveelheden plastic uit de zee te verteren, zijn slechts enkele voorbeelden.

Dian: «De visserij, onwetendheid, drukke stranden en een gebrek aan mensen die zich willen inzetten voor dieren – ook om mensen goed voor te lichten over de gevolgen van hun acties – maken het erg moeilijk voor bedreigde diersoorten om te overleven.»

Volgens de dierenarts zou het al een enorm verschil maken als mensen geen rommel op het strand en in de zee achterlieten en op een verantwoordelijke manier zouden omgaan met de oceanen.

Indonesië is de op één na grootste vervuiler van de oceanen (na China) en het is dus niet vreemd dat er veel gevallen van zieke dieren voorbijkomen die plastic hebben gegeten.

«Ons laatste geval was hier op Bali, waar we een enorme schildpad hulpeloos in het water zagen drijven. We namen het dier mee naar ons opvangcentrum in Serangan en de dierenarts daar behandelde het dier twee maanden lang. Uiteindelijk poepte de schildpad een enorme hoeveelheid plastic uit, het was echt verschrikkelijk,» vertelt Dian.

I AM Flying Vet komt ook regelmatig gestrande walvissen tegen waarvan later blijkt dat ze kilo’s plastic binnen hebben gekregen. Maar naast plastic zijn er nog meer issues die de zeedieren parten spelen.

Zo worden er veel schildpadden gesmokkeld in Indonesië en op Bali voeren de locals traditionele rituelen uit met zeeschildpadden. De dieren worden mede daardoor sterk bedreigd in hun voortbestaan.

«In principe lijden zeedieren bijna altijd door dingen die door mensen zijn veroorzaakt. Er is in de praktijk maar heel weinig sprake van ziektes die zich op natuurlijke wijze manifesteren,» aldus een bezorgde Dian.

Een groot aantal walvissen is gestrand. Gelukkig snellen heel veel mensen te hulp.

Mens moet ingrijpen

Gemiddeld krijgt I AM Flying Vet zo’n vijf meldingen per maand binnen van zieke en gestrande zeedieren over heel Indonesië. De afgelopen maanden waren dit er minder.

De organisatie denkt dat dit komt omdat er minder menselijke activiteit is in zee en op de stranden, omdat mensen thuisblijven om besmetting met Covid-19 te voorkomen.

Maar wat haar betreft is elke stranding er nog altijd eentje te veel. «We moeten aantonen waarom deze dieren op onze stranden aanspoelen. Ze geven ons een boodschap, ze vertellen ons dat er iets niet in de haak is. Als ze bijvoorbeeld gestrand zijn omdat ze plastic hebben gegeten, kan dit een indicatie zijn dat er te veel plastic in de zee drijft. Mensen moeten daar dan ook iets aan doen,» concludeert Dian stellig.

Dit plastic kwam uit een verzwakte schildpad, nadat hij tijdelijk in de opvang was opgenomen.

Achtergrond I AM Flying Vet

I AM Flying Vet is een vereniging van vrijwillige dierenartsen die over heel Indonesië hulp biedt aan gestrande, zieke en gewonde zeedieren. De organisatie opereert onder het vaandel van de Indonesian Veterinary Medical Association en werd in mei 2018 mede tot stand gebracht door het Wereld Natuur Fonds, nadat bleek dat er met name voor gestrande dieren vrijwel geen enkele hulp beschikbaar was in het land.

I AM Flying Vet werkt nauw samen met het Indonesische ministerie van Maritieme Zaken en Visserij, lokale overheden en andere beschermingsorganisaties, en is voor het opsporen van zieke dieren voornamelijk afhankelijk van tips van eerstehulpverleners. De dertig aangesloten vrijwillige dierenartsen van Flying Vet moeten dag en nacht paraat staan om in actie te kunnen komen. Kijk voor meer info op: www.supporterwwf.org