Voor fascinerende zeedieren hoef je niet speciaal naar Azië. Ook dichter bij huis kun je duiken met grote haaien. Nane Steinhoff ging naar Schotland voor de een na grootste vis van de wereld: Basking shark.
Tekst: Nane Steinhoff Foto’s: T. Houppermans en Nane Steinhoff
Het water is donkergroen, onrustig en koud. Voor mijn masker zie ik enorme hoeveelheden plankton en onder me is het een en al duisternis. Ik drijf bewegingloos aan de oppervlakte en tuur in de diepte tot er eindelijk een donkere schaduw opdoemt. Dat is het moment waarvoor we hier zijn. Langzaam komt vanuit de diepte een reuzenhaai ter grootte van een onderzeeër met wijd opengesperde bek (zeker een meter breed!) op ons af.
De grijsbruine reus zwemt majestueus langs en dan pas zien we de karakteristieke rugvinnen en herkennen het onmiskenbare silhouet van de haai. Nu dringt pas door hoe groot het dier is. De reuzenhaai (Cetorhinus maximus) is met een lichaamslengte van tot wel tien meter en een gewicht van enkele tonnen, na de walvishaai, de grootste vis ter wereld.
In tegenstelling tot de meeste andere haaien filtert de reuzenhaai met zijn kieuwzeven het water en eet het achterblijvende plankton, kleine kreeftachtigen, vislarven en eencellige organismen.
Ik ben aan de westkust van Schotland, om preciezer te zijn bij Coll, een eilandje van de Binnen-Hebriden.
Hier komen elk jaar tussen april en september ontelbare reuzenhaaien samen om hun honger naar plankton te stillen. Want plankton komt hier met de koude stroming met miljoenen tegelijk naar boven.
Coll is dan ook één van de beste bestemmingen ter wereld om met deze reuzenhaaien te zwemmen. «We hebben hier op één dag wel eens meer dan 100 haaien geteld,» lacht Shane Wasik, marien bioloog en oprichter van Basking Shark Scotland. Zijn bedrijf houdt zich bezig met ecotoerisme en biedt rond Coll trips met kleine groepen aan.
Bruisend Glasgow
Ik ben mijn Schotse trip begonnen in Glasgow, een groene stad met prachtige architectuur, die bekendstaat om zijn vriendelijke mensen en het nachtleven. Het is zeker de moeite waard om een paar dagen in deze stad door te brengen.
Mijn volgende bestemming was de romantische havenstad Oban aan de westkant van de Schotse Hooglanden, twee uur rijden vanaf Glasgow. Je hebt een prachtig uitzicht op een schilderachtige baai en de omliggende eilanden. Je kunt heerlijk ronddwalen of een bezoek brengen aan de plaatselijke whisky-distilleerderij.
Uitzicht op de haven van Oban aan de westkust van Schotland. Hiervandaan vertrekt de veerboot naar Coll.
Er zijn ook diverse duikcentra die mooie duiken aanbieden. Wrakkenfans komen rond Oban zeker aan hun trekken, maar Firth of Lorne, een beschermd gebied, is ook zeker de moeite waard: een onderzees gebergte met juweelanemonen, zachte koralen en hoornkoralen is een van de best bewaarde geheimen van Schotland.
Oban is ook de vertrekhaven voor trips naar de Schotse Hebriden in de Atlantische Oceaan – en dat is precies de reden van mijn komst. In de zomer vertrekt dagelijks in alle vroegte een boot naar Coll. Alleen al de boottocht, die 2,5 uur duurt, is prachtig: met een kop thee geniet ik van de rauwe natuur en de steile kustlijn van het eiland Mull voordat de boot de open zee op gaat richting Coll.
Puur natuur op Coll
De witte huisjes van Arinagour zijn het eerste wat ik zie als we Coll naderen. Arinagour is de kleine hoofdstad van Coll. Maar als je weet dat er op het eiland 200 mensen wonen, krijgt het woord hoofdstad ineens een hele andere betekenis.
Meer dan een klein dorp is het niet, het heeft 100 inwoners. In dit plaatsje vind je de enige winkel van het eiland, een pub, een restaurant, een guest house, een hostel en een hotel. Eerst check ik in bij Tigh Na Mara Guest House. Het is slechts zeven minuten lopen van de veerhaven en de vriendelijke eigenaren ontvangen mij hartelijk.
Al snel word ik opgehaald door Basking Shark Scotland en rijd met 19 andere gasten naar een strand in het noorden van het eiland. We rijden door prachtige natuur en langs hoge duinen. Onderweg komen we heel veel schapen tegen. We komen bij een verlaten strand aan. Het is zo’n mooie baai ,dat ik er stil van word. Ik vergeet bijna mijn pak aan te trekken.
Dit strand mag je niet missen: Clad Beach aan de oostkant van Coll.
Wat ik dan snorkelend onder water ga zien, had ik niet kunnen dromen. Deze onderwaterwereld met kristalhelder water doet niet onder voor een kleurrijk koraalrif. Roodwieren, sponzen, kleurige anemonen, lila zee-egels zo groot als een hand en grote scholen met zilverkleurige vissen die de zonnestralen reflecteren – het is adembenemend. Onder me zie ik kelpwouden waar gewone en grijze zeehonden hilarische buitelingen maken.
Na deze eerste snorkeltrip wandel ik langs de baaien op zoek naar visotters. Het avondeten in het Coll Hotel, van waar we prachtig uitzicht hebben over de baai, bestaat uit verse vis en regionale lamsgerechten.
Paula Smalley, die samen met haar man het nabijgelegen Tigh Na Mara Guest House runt, vertelt tijdens het eten meer over de samenwerking tussen Basking Shark Scotland en de inwoners van het eiland: «Basking Shark helpt ons om de natuur te beschermen. En de gasten dragen natuurlijk bij aan onze lokale economie.»
Van de zeehonden krijg je nooit genoeg.
Geweldige ontmoetingen
De volgende ochtend gaan we vroeg aan boord van de snelle boot – op weg naar de plekken waar de reuzenhaaien vaak te vinden zijn.
We hebben geluk! Al na een paar minuten zien we een groep bruinvissen terwijl aan de horizon jan-van-genten verticaal in het water schieten om hun ontbijt te vangen. Urenlang turen we over zee en vergapen ons aan de indrukwekkende klippen van Coll, totdat één van de twee gidsen ineens opspringt.
Hij wijst naar de markante rugvin van een reuzenhaai – het is een jong dier. Langzaam komen we naderbij, waarna de motor wordt afgezet. Onbekommerd zwemt de haai zijn rondjes. We kunnen zijn wijd open bek vlak onder het wateroppervlak bewonderen.
We maken ons klaar om het water in te gaan. Shane geeft een briefing: «Wij laten maar vier mensen tegelijk in het water zodat we de haai niet afschrikken.»
Het is duidelijk, voor Basking Shark Scotland is het welzijn van de reuzenhaaien belangrijker dan de wens van de gasten om een selfie te maken met het imposante dier.
Maar deze haai heeft andere plannen: hij zwemt richting het diepere water en we verliezen hem uit het oog. De groep raakt er niet over uitgepraat en de volgende dagen zullen we nog voldoende kansen krijgen om de haaien van dichtbij te zien.
We zwemmen in de dagen die volgen, met nieuwsgierige zeehonden, we zien Amerikaanse zeearenden rondjes vliegen en worden gevolgd door een groep dolfijnen. Met een beetje geluk zie je rond Coll ook dwerg- en gewone vinvissen en tuimelaars.
Hoe mooi: ons guest house staat aan het water.
«We hebben zelfs een keer een mola mola en een lederschildpad gezien, en een paar maanden geleden hebben we ‘John Coe’ gespot, een orka van een zeldzame soort die hier voorkomt,» vertelt Shane. «Er leven hier nog maar acht leden van deze orkafamilie in de Hebriden en met zijn twee meter grote rugvin valt John Coe zeker op. Het is werkelijk één van de grootste orka’s die ik ooit heb gezien,» vervolgt Shane.
Ook voor vogelliefhebbers is er voldoende te beleven op Coll. Van half april tot begin augustus kun je op de onbewoonde Treshnish Isles een grote kolonie papegaaiduikers bezoeken. Basking Shark Scotland biedt allerlei trips aan, onder andere Staffa Island met de beroemde Fingal’s Cave, een hoge basaltgrot.
Er zijn ook langere trips voor duikers mogelijk met verschillende spots in de Hebriden. En onder de pier van Coll bevindt zich een kunstmatig rif met vele kleurrijke zachte koralen, naaktslakken en kreeften. En houd je van sterrenhemels? Dan ben je op Coll op de juiste plek.
Reuzenhaaien zwemmen met opengesperde bek. De dieren filteren per uur zo’n 1800 ton plankton.
Zinvolle vakantie
De westkust van Schotland mag dan wel als één van de beste spots voor reuzenhaaien gelden, er is jarenlang op de dieren gejaagd en dat heeft zijn tol geëist.
«Zo’n 100.000 reuzenhaaien zijn de afgelopen eeuw verdwenen uit het noordelijk deel van de Atlantische Oceaan,» legt Shane uit. De jacht is weliswaar sinds 1994 verboden en de soort heeft de beschermde status, maar nu worden de dieren bedreigd door microplastic, scheepvaart en spooknetten.
«We weten nog niet al te veel over reuzenhaaien. Hoe meer we weten, des te beter kunnen we ze beschermen. We hebben dan ook zelf enkele onderzoeksprojecten opgezet en werken samen met universiteiten,» zegt Shane.
Ook zetten Basking Shark Scotland, wetenschappers en natuurbeschermingsorganisatie zich samen in om de wateren rond Coll uit te laten roepen tot marien reservaat voor de haaien. Het vermoeden bestaat namelijk dat ze hier in de zomer niet alleen naartoe komen voor voedsel, maar ook om zich voort te planten.
Dr. Susanne Henderson van Scottish Natural Heritage, een publiek orgaan dat zich hard maakt voor bescherming van het gebied, voegt eraan toe: «De beschermde status zou beteken dat de dieren voortdurend bescherming genieten en we verder onderzoek kunnen doen.
Om de reuzenhaaien zo goed mogelijk te beschermen, moeten we de totale levenscyclus begrijpen.» En daarom zijn de gasten van Basking Shark Scotland zo belangrijk. Shane legt het uit: «Onze projecten worden niet gesubsidieerd, we kunnen alleen verder onderzoek doen als er mensen op onze trips meegaan.»
De een na grootste vis ter wereld zien, genieten van de Schotse gastvrijheid, de natuur op dit afgelegen eiland beleven én tegelijk iets goeds voor het behoud van de natuur en soorten doen? Ik weet het wel… ik plan meteen mijn volgende trip.
Met een beetje geluk zie je zeehonden tijdens het snorkelen.
Reis
Je vliegt naar Glasgow of Edinburgh, waar je een auto huurt en naar Oban rijdt. Je kunt ook de veerboot naar Newcastle nemen en met je eigen auto verder rijden. Vanaf Oban neem je de veerboot naar Coll – een retourtje kost 21 euro.
Accommodatie
Oban: Het Glenroy Guest House (glenroyguesthouse.co.uk) is een stijlvol Victoriaans huis met vriendelijke service en uitzicht over de baai.
Coll: Tigh na Mara Guest House (www.trmcoll.com) heeft gezellige kamers, een prachtig uitzicht over de baai en een heerlijk ontbijt. Het Coll Hotel (www.collhotel.com) is modern, heeft een mooie tuin, de enige pub van het eiland en verse vis op het menu. Het Coll Bunkhouse (www.collbunkhouse.com) is een betaalbare selfcateringaccommodatie.
Duiken
In het seizoen van de reuzenhaaien ligt de temperatuur tussen 10 en 16 graden. Uitrusting is tegen meerprijs beschikbaar bij Basking Shark Scotland.
The Island Cafe – een klein en gezellig restaurant.
