Tijdens het watersporten in Nederland een walvis tegenkomen, lijkt een zeldzame gebeurtenis. Maar de laatste jaren worden steeds vaker bultruggen voor de Nederlandse kust gespot. Hoe kan dat? En hebben we in de toekomst meer kans om walvissen in onze Noordzee te zien? Redacteur Erwin Cornet ging in gesprek met SOS Dolfijn.
Tekst: Erwin Cornet Foto’s: René Lipmann
Sinds 2003 zijn er geregistreerde waarnemingen te vinden van bultruggen in Nederland, vervolgens worden ze bijna elk jaar gespot. De meest recente waarneming is op het moment van schrijven 3 januari, waarbij voor de kust van Scheveningen een Bultrug is gezien.
Ook eind 2021, in oktober, zwom een tijd een bultrug rond ter hoogte van Petten. SOS Dolfijn kreeg pas twee dagen na de waarneming te horen dat een bultrug was gespot. Directeur SOS Dolfijn Annemarie van den Berg: «We zochten contact met de waarnemer om wat vragen te stellen. De man was een flink eind uit de kust aan het watersporten en bekend met de soort.
Hij zag het dier tweemaal kort, maar herkende de walvis alszijnde een bultrug. Er was helaas geen beeldmateriaal die de determinatie kon bevestigen.» Een week later kwam opnieuw een melding over een mogelijke bultrug voor de kust. Ditmaal bij Camperduin. SOS Dolfijn is ter plaatse gaan kijken, maar heeft het dier niet gezien.
«Pas op 28 oktober zien we de bultrug ook daadwerkelijk. Het dier liet zich niet gemakkelijk waarnemen,» aldus Annemarie. Schrikken deed de directeur in ieder geval niet. «Inmiddels weten we dat bultruggen zich doorgaans goed weten te redden in de Noordzee. Er is dan ook geen directe aanleiding tot zorg bij een waarneming.»
Herkenning bultruggen
Bij een melding over een grote of bijzondere walvissoort voor de kust, gaat SOS Dolfijn doorgaans direct ernaartoe om een beoordeling te maken van de situatie. Soms is het nodig om de soort nog te determineren.
«Vaak is determinatie al mogelijk vanuit ons centrum, omdat we beeldmateriaal ontvangen, bijvoorbeeld via scheepvaart of de Kustwacht. Het verschilt per soort of locatie of er direct aanwezigheid van SOS Dolfijn ter plaatse nodig is. Maar doorgaans gaan we er wel direct heen om een goede inschatting van de situatie te kunnen maken,» legt Annemarie uit.
Is het dier in orde? Of is er reden tot zorg? Ook probeert SOS Dolfijn goed beeldmateriaal te maken om zo de walvis te kunnen herkennen. Dit beeldmateriaal wordt gedeeld in databanken en/of met collega-organisaties. Zo kunnen de walvissen worden herkend en kan er meer ontdekt worden over de migratie.
Maar makkelijk is het niet om bultruggen te observeren, gezien het feit dat ze lange perioden tussen de adempauzes onder water blijven. «Het vergt een grote mate van geduld en vakkennis. Zo is bijvoorbeeld een exacte leeftijdbeoordeling lastig. Dieren worden gecategoriseerd in moederafhankelijk, juveniele of adulte dieren,» legt Annemarie uit.
Alle waarnemingen worden bijgehouden in de databank waarneming.nl. Deze databank is niet van SOS Dolfijn, maar is onderdeel van Observation International. Bij waarneming verzoekt SOS Dolfijn mensen om de waarneming op deze databank in te voeren.
Geen match
De bultug die in oktober is gezien, was nog niet eerder waargenomen. Annemarie: «We hadden geen match. Dat is deels ook doordat het dier zich zo slecht liet zien. Maar tot nu toe lijken het steeds nieuwe exemplaren te zijn.»
Er zijn uitzonderingen: zo werd in november 2007 een bultrug gezien die eerder dat jaar (in mei) in het Marsdiep werd gezien, terwijl hij ook tussentijds (september) in Ierland is gefotografeerd. Ook is er eind 2018 een bultrug geweest die maar liefst drie maanden lang voor de Nederlandse kust werd gespot.
De laatste waarneming van de bultrug was op 18 november 2021 bij Texel. Maar geen beeldmateriaal kan dat bevestigen. Op 5 november 2021 was een laatste waarneming met beelden voor de kust van Egmond aan Zee. De recent gespotte bultrug op 9 januari 2022 zou dezelfde walvis kunnen zijn als in oktober, maar helaas heeft SOS Dolfijn dat niet vast kunnen stellen door gebrek aan bewijsmateriaal.
«Het vermoeden is wel dat we eenzelfde bultrug al langere tijd voor de Noord-Hollandse kust hebben zwemmen,» aldus Annemarie.
Foto: Jeroen Hoekendijk
Toename walvissen
In artikelen die rondom de waarnemingen zijn gepubliceerd, wordt beschreven dat bultruggen nieuw zijn in de Noordzee. Ze worden pas sinds het begin van deze eeuw vaker gespot. Deze toename zou te maken kunnen hebben met het walvisverdrag uit 1980, waarin landen met elkaar afspraken geen walvissen meer te vangen.
Op de vraag waarom de bultruggen de Noordzee alsnog relatief laat hebben ontdekt, antwoordt Annemarie het volgende: «Zoals met vrijwel alle populaties van baleinwalvissen, zijn ook de bultrugpopulaties in de Noord-Atlantische Oceaan gedecimeerd tijdens de 20e eeuwse walvisjacht. Inmiddels zijn de populaties in het westen van de Noord-Atlantische Oceaan enigszins hersteld, hoewel de aantallen van voor de industriële walvisjacht nog lang niet bereikt zijn.
Het herstel bij oostelijke populaties verloopt nog trager. Voor Nederland is er een vrij uitgebreide database met historische walvisstrandingen, die zich uitstrekt tot ver voor de industriële walvisjacht. De eerste gedocumenteerde strandingen van potvissen bijvoorbeeld stammen uit de 13e eeuw.
Sindsdien zijn er vele potvisstrandingen beschreven, en zelfs vastgelegd op verschillende kopergravures, zoals door Jan Saenredam. Bultruggen ontbreken echter, terwijl de soort op dat moment nog (vrijwel) niet werd bejaagd. Een (deels) herstellende populatie in de Noord-Atlantische Oceaan kan de bultruggen in de Noordzee dus slechts deels verklaren: voordat de soort gedecimeerd werd, kwamen ze hier ook niet voor.
Een van de mogelijkheden waarom bultruggen slechts recentelijk de Noordzee ontdekt hebben, is inderdaad dat het op andere plekken minder goed toeven is. Helaas is ook dit op dit moment onduidelijk.»
Tot zover lijken vooral jong volwassen dieren de Noordzee te bezoeken. Ook dit is niet helemaal duidelijk. De bultruggen die in Nederland zijn waargenomen zijn over het algemeen solitair. Een enkele keer is een moeder met kalf gezien. De kans dat we ook andere zeezoogdieren in de toekomst in de Noordzee gaan zien, is mogelijk volgens Annemarie.
«Door klimaatverandering kan het zijn dat de Noordzee opwarmt en er daardoor meer zuidelijke diersoorten trekt, zoals gestreepte en gewone dolfijnen. Deze worden al vaker in de zuidelijke Noordzee gezien.»
