Vorkheftrucks, graafmachines en explosiegevaar: de Felicitas leisteenmijn in het Schmallenberger Sauerland is een geweldige duikstek voor avonturiers.

Tekst en foto’s: Stefan Panis

Zoals vaak gebeurt in het duikwereldje, kreeg ik vorig jaar een tip over een onbekende mijn in Duitsland. Ik nam contact op met de eigenaar Wolfgang Rohr, maar het was helaas nog niet mogelijk om er te duiken omdat er nog aan verschillende voorwaarden moest worden voldaan. In juni kreeg ik echter een berichtje van Wolfgang dat hij beschikte over de vergunningen en dat de mijn operationeel was.

Eerste duik in Felicitas

Door verschillende andere expedities en reizen duurde het echter nog even voordat ik er mijn eerste duik kon maken. In september is het eindelijk zover en vertrek ik samen met mijn drie buddy’s naar Schmallenberg om de mijn te verkennen. Er zijn behoorlijk wat duikers die ochtend, maar wij zijn het eerste team te water. De hoofdschacht loopt vrij steil af naar een diepte van ongeveer 30 meter, waarna hij opsplitst. Omdat er de dagen ervoor al veel is gedoken, is het zicht in de schacht ronduit slecht en moeten we op de tast de lijn volgen.

Vanaf het begin van de duik voel ik water binnensijpelen langs de rits van mijn pak; geen goed teken. Wanneer Robin wat verder in de schacht aangeeft dat hij moet terugkeren wegens een technisch probleem, zit de duik er dus op. Maar we geven niet op en leggen meteen een nieuwe datum vast voor de herkansing.

Geweldig: we hebben de mijn voor onszelf!

Terug in de tijd

Met hetzelfde team, voorzien van herstelde pakken, keren we in oktober terug naar de Felicitas. We krijgen toestemming van Wolfgang om er te slapen: heel cool! Deze keer hebben we ervoor gekozen om op vrijdag te duiken. Omdat er dagen niemand is geweest, zal dit beter zicht opleveren. We hebben dit keer de mijn voor onszelf en hoeven niet te stressen om als eerste in het water te liggen.

Na de nodige controles duiken we onder in de hoofschacht. In tegenstelling tot de vorige keer hebben we nu goed zicht en het belooft een spectaculaire duik te worden. Op een diepte van 26 meter bereiken we de splitsing en gaan zoals afgesproken linksaf. Voor de duik hebben we van Wolfgang een uitgebreide briefing gekregen, waar we ons duikplan op hebben afgestemd.

In de muur zit een soort kapelletje, waarschijnlijk om de mijnwerkers te beschermen.

We zwemmen langs een nis in de muur, waar een soort van kapelletje in zit. Waarschijnlijk om de mijnwerkers te beschermen. Verderop doemen de machines op vanuit de donkere mijn… wat een spektakel! Er staan een graafmachine en een grote vorkheftruck die in opmerkelijk goede staat verkeren.

Natuurlijk moeten die bestudeerd en gefotografeerd worden. We zwemmen verder en komen bij een gang met een mooie boog van leisteen. Op de grond ligt een groot zaagblad.

Later zal blijken dat deze gang te passeren is via de bovenkant, waar een hele lading bierflessen te vinden is. Waarschijnlijk het enige vertier dat ze destijds hadden. De gang is gestut met ijzeren profielen en platen en er dwarrelt loszittend roest naar beneden. Daarna opent de ruimte zich in een grote zaal en ik besef opnieuw hoe donker de leisteen is: ons licht lijkt opgeslorpt te worden.

Op dit punt geeft Robin aan dat hij op het afgesproken luchtverbruik zit om weer om te draaien en langzaam zwemmen we terug.

Graafmachine aan het werk (onder). Glück auf is de traditionele groet van Duitse mijnwerkers (boven).

Geschiedenisles

Intussen is ook Gunther Dudda aangekomen in de mijn, een vriend van Wolfgang en een zeer ervaren grot- en mijnduiker. Hij helpt Wolfgang met de uitbating van de mijn en maakt nog steeds exploratieduiken, want nog lang niet alle hoeken zijn verkend. Tijdens onze lunch vertelt hij uitgebreid over de geschiedenis van de mijn. Zo ontdekken we dat de duik die we zojuist hebben gemaakt in het ‘nieuwe’ deel van de mijn is, die nog in dienst is geweest tot 1994. De machines werden beneden opgebouwd en demonteren bleek niet de moeite, dus werden ze – gelukkig voor ons – achtergelaten.

In dit deel werd de steen met de zaagmachine uitgehouwen. Vandaar de zaagbladen op de bodem en de rechte muren. De gang naar links, zo weet Gunther te vertellen, is het oude deel van de mijn, waar sinds ongeveer 1850 leisteen werd ontgonnen. Daar werd de steen gekapt en met dynamiet gewerkt.

Daardoor lijkt het een heel andere mijn aan die kant. Gunther en de Cavebase Explorers hebben al veel moeite gedaan om de mijn in kaart te brengen en er een 3D-model van te maken. Hij laat het ons met trots zien. En terecht!

Detail van de bediening van de machine (onder). Met staalprofielen gestutte gang (boven).

Explosief

In de namiddag vertrekken we voor onze tweede duik naar het oude deel van de mijn. Het zicht in de schacht is nog steeds prima. Op de splitsing zet Robin onze marker en we zwemmen de rechtergang in. Gunther heeft gelijk: dit lijkt inderdaad een heel andere mijn. De formaties zijn veel grover en er staan muurtjes van leisteen.

Her en der liggen buizen, die een mooi te fotograferen landschap vormen. De pijpen van de ontwateringspompen hangen er nog, alsof ze klaar zijn voor gebruik. Terug in de hoofdgang krijg ik een signaal van Robin: zijn lamp beschijnt een zware metalen deur. Als we deze nader bekijken, blijkt er nog iets op te staan: Voorzichtig – Explosiegevaar – Verboden te roken!  Wow, dit is gaaf! Ik schiet wel 50 foto’s van de deur.

Voorzichtig – Explosiegevaar – Verboden te roken!

We besluiten om terug te keren om nog meer foto’s van de vorkheftruck te maken. Naast de machine zien we een soort brug met een balustrade. Hierop staan stalactieten van ijzerdeeltjes die het geheel een spookachtige aanblik geven. Helaas gaat de tijd weer veel te snel en beginnen we aan onze deco.

Na de duik zijn we dolenthousiast en we zijn het roerend eens: hier komen we zeker terug!

Historische achtergrond Felicitas

In 1886 startte de exploitatie van de mijn op twee niveaus. De mijnwerkers maakten gebruik van boren met luchtdruk en dynamiet. De leisteen werd destijds hoofdzakelijk gebruikt als dakbedekking. In 1949 werd het diepe level van de mijn gebouwd, vernoemd naar eigenaar Josef Schneider Stollen. In 1950 kochten ook scholen de leisteen die ze gebruikten om op te schrijven. Maar liefst 32 landen namen leisteen af waardoor er veel werk was en in 1958 werkten er 65 mensen in de succesvolle mijn.

Historische foto‘s van de boormachine en het plaatsen van explosieven.

Ondertussen werd leisteen ook gebruikt als afwerkingsproduct in de bouw en de vraag was groot. Het werk was niet zonder gevaar. Zo werd in 1979 een man bedolven onder een groot blok steen. Ter nagedachtenis is een herdenkingsplaat geplaatst. Heel belangrijk voor de mijnwerkers was hun beschermheilige Sinte Barbara. Zo werden er elke ochtend na het gebed verse bloemen en een kaars in het kapelletje gezet. Dit was ook het kapelletje dat wij zagen tijdens de duik. De mijn sloot uiteindelijk in 1994. De Felicitasmijn is 720 meter lang in de west-oost richting en 200 meter in de noord-zuid richting. Het eerste level is rond de 30 meter diep en het tweede level tot 52 meter.

Duiken in de mijn Felicitas

Reserveren kan na aanmelding via de website en door het aantonen van de vereiste documenten (grotduikbrevet, verzekering en duikmedische keuring). Compressor aanwezig met zuurstof, nitrox en trimix. Meer info: www.bergwerktauchen-felicitas.de

Bekijk ook: Duister geheim van Belize, grotduiken bij Caye Cauker