Als Koning Winter in aantocht is, wil de een niets liever dan naar de tropen en staat de ander te popelen om onder het ijs te gaan. Voor beide is iets te zeggen! Voor wie wil gaan ijsduiken hebben wij praktische tips.
Het koude avontuur lokt! Wat te denken van geweldig zicht, een unieke lichtinval en het fascinerende spel van luchtbellen onder het ijs die geen kant op kunnen?
Een duik onder het ijs heeft wel iets van een grotduik, want direct naar boven zit er bij beide vormen van duiken niet in. Zonder opleiding, de juiste materialen en een ervaren buddy heb je niets onder het ijs te zoeken.
Droog
Natuurlijk, je kunt in een dik natpak kort onder het ijs duiken, maar vele malen beter is een droogpak – neopreen, trilaminaat of welk materiaal dan ook, dat maakt niet uit. Het belangrijkst is wat je er aan kleding onder draagt!
Je wilt het immers warm hebben en houden. En helemaal slim is om warmte-elementen te gebruiken, tegenwoordig verkrijgbaar in de vorm van warmtevesten of zelfs hele pakken. Ook sokken en handschoenen zijn te verwarmen.
Zet de opening in het ijs voor de veiligheid af met afzetlint.
Zo verklein je de kans op onderkoeling. Dat laatste is immers ook nog eens gevaarlijk. Binnen een paar minuten zijn je vingers verstijfd, mentaal ga je slechter functioneren en je kunt zelfs het bewustzijn verliezen.
Risico’s die je niet mag onderschatten. Zodra je het koud krijgt, ga je terug naar de bijt in het ijs.
Configuratie
Met een reisoctopus onder het ijs duiken is absoluut een no-go! Je hebt twee kwalitatief hoogwaardige adematomaten nodig die geschikt zijn voor koud water.
Beide moeten met een eigen 1e trap op de fles worden aangesloten en voorzien zijn van een eigen inflatorslang. Op die manier kun je onafhankelijk van elkaar lucht in het trimjacket en het droogpak blazen. Een dubbele kraan is een must.
Of je een enkele fles of een dubbelset gebruikt, is een kwestie van voorkeur, prijs en ervaring. Maar hoe meer lucht, hoe beter!
Via de seinmeester (rechts) houd je contact met de oppervlakte.
Ademen
Twee veel voorkomende fouten bij ijsduiken zijn dat de duiker zoals hij altijd doet, de fles opendraait en de 2e trap boven water test, en dat hij te weinig lood bij zich heeft. De luchtcheck boven water moet vóór een ijsduik worden vermeden.
Als de temperatuur onder nul is, is een beetje condens in de uitgeademde lucht al voldoende om de ademautomaat te doen bevriezen en blazen.
De kraan van de fles mag dan ook pas worden opengedraaid vlak voordat je het water in gaat, en je ademt pas uit de 2e trap als deze helemaal onder water is. Boven water is de temperatuur vaak onder nul, terwijl het in water toch een paar graden boven nul is.
Veel duikers nemen ook te weinig lood mee omdat ze gewend zijn in warmer water de eerste twee, drie meter snel te overbruggen.
Maar onder het ijs gaan, kost meer tijd vanwege het droogpak. De meeste tijd zit je bovendien heel ondiep, vaak vlak onder het ijs. Want alleen daar beleef je het spel van de luchtbellen, zie je de kleuren in het heldere water en geniet je van de speciale sfeer – dat is nu eenmaal het fascinerende aan ijsduiken!
De bijt maken
Het ijs moet zeker tien centimeter dik zijn. Als je op eigen houtje zonder professioneel duikcentrum wilt gaan ijsduiken, zet dan geen stap op het ijs zonder dat je het droogpak aan hebt (ook de rits dicht!) en een kap en handschoenen draagt.
Om een opening in het ijs te maken, heb je een ijsboor of ijszaag nodig, zoals ook in Noord-Europa wordt gebruikt. Maar nog sneller gaat het met een motorzaag – alleen dat gaat gepaard met veel lawaai en is niet milieuvriendelijk.
Met een bijl kun je ook een bijt in het ijs maken. Door het harde werk kun je wel gaan zweten – kijk uit dat je niet nat van het zweet onder water gaat, want dan koel je nog sneller af. Zorg dat de bijt zeker twee bij twee meter groot is zodat er voldoende ruimte is voor twee duikers.
Of de opening vierkant of driehoekig is, is een kwestie van smaak. Het voordeel van een driehoek is wel dat je er op de kleine hoeken makkelijker zelf uit het water kunt komen. Maar in de praktijk zijn er vaak voldoende mensen die je kunnen helpen om weer op het ijs te komen.
Aanbevolen wordt om 10 tot 20 meter verder in de geplande duikrichting nog een opening in het ijs te maken. Als er sneeuw op het ijs ligt, moet je rondom de bijt in de sneeuw banen van minimaal 20 meter lang trekken, zodat de duikers altijd de opening in het ijs weer teug kunnen vinden.
Effectief en milieuvriendelijk: gebruik van een ijszaag.
Lijn en ijsduiken
Het gebruik van een lijn is een must tijdens een ijsduik. Helaas komen er elke winter duikers in de problemen omdat ze niet aan een lijn vastzitten. Uit testen met duikers is gebleken dat je zelfs een dun laagje ijs niet van onderaf kunt breken.
Raakt een duiker onder het ijs in paniek, dan heeft het geen enkele zin om met een klein duikmes of een lijnsnijder een gat in het ijs te zagen. Wat ook geen zin heeft, is de lijn om een boom op de kant knopen. Iemand op de kant moet als seinmeester worden aangewezen, want de lijn is niet alleen je redding in geval van nood, maar is ook een middel om te communiceren.
Vooraf moet je de lijnsignalen doornemen en oefenen, zodat misverstanden onder water worden voorkomen en je niet pijlsnel naar de opening wordt getrokken omdat de seinmeester het signaal ‘ok’ opvatte als ‘nood’. Korte tekens zoals ‘eenmaal hard trekken’ worden vaak opgevat als een noodsignaal. Het is dan ook belangrijk dat er voortdurend een lichte spanning op de lijn staat.
In het ideale geval is er per duiker een seinmeester. Maar als er niet voldoende mensen zijn, is het gebruikelijk dat er per twee buddy’s één seinmeester is en de duikers via een twee meter lange buddylijn met elkaar verbonden zijn.
Hoe lang de veiligheidslijn is, hangt af van de duikorganisatie – meestal tussen de 30 en 50 meter. Gebruik een niet te dunne lijn in een felle kleur die niet naar de bodem zakt. De lijn zit dan als het ware tegen het ijs aan geplakt en de duikers kunnen er ook niet in verstrikt raken.
IJsduiken en veiligheid
Naast de seinmeester moet er ook een tweede team klaarstaan met het oog op de veiligheid. Dit team bestaat uit twee buddy’s en een extra seinmeester.
Als de duikers geen lijnsignalen meer geven of na een noodsignaal niet naar de opening getrokken kunnen worden, wordt het veiligheidsteam ingezet. In de praktijk kunnen twee teams elkaar afwisselen.
Naast de gebruikelijke voorzorgsmaatregelen, zoals de aanwezigheid van een zuurstofkoffer en een noodplan, wordt ook aangeraden om een ladder bij de hand te hebben voor het geval het ijs niet houdt.
Op styroporplaten of isolatiematten rond de bijt staan de seinmeesters steviger op het ijs, maar houden ze vooral ook warme voeten.
Veiligheid: de seinmeester in droogpak en een extra duikuitrusting in geval van nood.
Beschermen
IJsduikers moeten zich er bewust van zijn dat het ecosysteem van een bevroren plas kwetsbaar is. Vanwege de ijslaag dringt er nauwelijks zuurstof vanaf de oppervlakte door tot het water.
In deze situatie is opdwarrelend sediment nog slechter voor de waterhuishouding dan in de zomer. Reeds afgezette voedingsstoffen hebben meer zuurstof nodig om afgebroken te worden – dat is zinloos.
Sommige vissoorten zijn in een winterslaap, die ze zonder voedselopname alleen overleven met een sterk gereduceerde stofwisseling. Worden ze opgeschrikt, dan kost hun dat zo veel energie dat ze het voorjaar niet halen.
Als je gaat ijsduiken, doe dat dan op een plek waar het minimaal drie meter diep is en blijf weg van de bodem zodat je het leven niet verstoort.
Après-dive
Ook na de duik moet je met het oog op de veiligheid nog met een en ander rekening houden. Draai als je het water uit bent, meteen de kraan van de fles dicht en maak de inflatorslang los.
Anders zijn je materialen binnen enkele minuten een bonk ijs. Dat geldt ook voor de rits van het droogpak, maar die mag je pas openen als je van het ijs af bent.
Veiligheid eerst!
Zet de bijt af zodat wandelaars en schaatsers er niet in kunnen vallen. Dat kun je doen met dunne takken of met afzetlint uit de bouwmarkt. Pas als de onnatuurlijke opening in het ijs is gemarkeerd, kun je de warmte opzoeken en onder het genot van glühwein of warme chocolademelk weer warm worden.
10 tips voor veilig ijsduiken
- Ga alleen onder het ijs als je daarvoor bent opgeleid
- Duik nooit zonder lijn en buddy
- Gebruik alleen ademautomaten die geschikt zijn voor koud water, en twee aparte 1e trappen
- Bespreek lijnsignalen vooraf met de seinmeester
- Maak altijd een extra bijt voor geval van nood
- Ga nooit dieper dan tien meter
- Onderschat nooit de kou – ga het water uit voordat je vingers bevroren zijn
- Houd afstand van de bodem – geen sediment opdwarrelen of vissen verstoren
- Markeer na de duik de opening in het ijs duidelijk
Opleiding ijsduiken
Een cursus met theorie en praktijk kost rond de € 200. Organisaties als PADI, NAUI, SSI, en NOB bieden specialty’s aan. Zo leer je op een veilige manier onder het ijs te gaan.
Handige tools voor ijsduiken
Je maakt snel en milieuvriendelijk een bijt met een ongeoliede kettingzaag.
Zware klompen haal je het makkelijkst uit het water met een ijsschroef, een touw en teamwork.
Extra veiligheid: een duiklamp en een reel.
Met takken en afzetlint kun je de bijt goed markeren.
Houd de lijn niet alleen in je hand, maar zet hem vast met een ijsschroef.
Als het ijs niet houdt, dan heb je veel aan een aluminium ladder.
Styroporplaten langs de rand van de bijt zorgen dat de seinmeester geen koude voeten krijgt.
Als er sneeuw op het ijs ligt, geef dan met een stroboscoop onder water aan waar de opening is.
