Op de vismarkt in Malta is het helaas niet heel ongewoon een dode haai tussen de gevangen vissen aan te treffen. En dan te bedenken dat er misschien nog ongeboren babyhaaitjes in de buik zitten… Sharklab-Malta ontfermt zich over deze ongeboren baby’s die zo een tweede kans krijgen.
Een tweede kans door Sharklab
Het is 03:00 uur ’s ochtends, het duurt nog wel even voordat de zon opkomt. Toch is het al een drukte van jewelste op de vismarkt in Masaxlokk. Alle gevangen vissen uit de Maltese wateren liggen hier. Grote bakken worden naar de kramen gebracht en de vangst wordt netjes uitgestald. Ronde ijsklonten vallen op de grond wanneer een Maltese visvrouw een ijzeren bak bijvult.
Greg Nowell van Sharklab-Malta.
Tussen al deze drukte loopt Greg Nowell van Sharklab-Malta. De vissers groeten hem beleefd wanneer hij langs hun kramen loopt en vraagt naar hun vangst. Ze kennen Greg inmiddels wel, hij bezoekt de vismarkt al 6 jaar lang, 4 dagen in de week. En dat doet hij niet om aan het beste stukje vis te komen, maar om te zien hoeveel haaien er gevangen zijn.
Sharklab-Malta is een non-profit vrijwilligersorganisatie die zich inzet voor de bescherming van haaien, roggen en elasmobranch. Zij houden zich bezig met het identificeren en in kaart brengen van deze zeedieren die leven of reizen door de lokale Maltese wateren. Aan de hand daarvan willen ze bepalen welke soort er bescherming nodig heeft zodat ze ook op de lange termijn zullen overleven.
Oprichter Greg Nowell van Sharklab: «Ons grootste doel is om haaien en hun verwanten te beschermen rondom Malta. Deze dieren vormen een belangrijke schakel in het ecosysteem maar door de wereldwijde dreiging van onder andere overbevissing en finning worden de soorten steeds zeldzamer en in sommige gevallen zelfs bedreigd met uitsterven. Wij willen met Sharklab een verschil maken.» Daarom loopt Greg hier nu samen met een andere vrijwilliger rond over de markt. Door vast te stellen welke soorten gevangen worden kan hij bepalen hoe het met de populaties gesteld is.
Zo ziet hij de langsnuitrog (Rhaja rina) regelmatig tussen de vangst liggen. Aangezien het aantal gelijk blijft, concludeert hij dat de populatie niet slinkt. «In het begin waren de vissers nogal argwanend. Gelukkig realiseren ze zich nu dat we dit werk geheel vrijwillig doen en geen controleurs zijn. We zijn ook niet tegen de haaienvangst. Alle haaien beschermen is niet nodig. Wel belangrijk is dat we de haaienpopulaties monitoren en indien nodig, voor bescherming zorgen», legt Greg uit.
De kleintjes zijn gereed voor hun reis naar zee.
Eieren zoeken
Rondom Malta komen 35 haaiensoorten voor. De kans om er eentje tijdens je duik tegen te komen is helaas erg klein, want er zwemmen niet zoveel haaien meer rond en bovendien leven ze op diepte. De doornhaai is de meest voorkomende soort en wordt het meest gegeten. Ook zwemt de blauwe haai,
stompsnuitzeskieuwhaai, toonhaai, hondshaai en de kathaai rond. Van alle soorten zijn er 13 beschermd door de Maltese wet.
Bij een uiterst netjes ogende viskraam houdt Greg halt. Er ligt een dode hondshaai, keurig gepresenteerd op een aluminium plaat. De visser is trots en grijnst. Haaien brengen namelijk redelijk wat geld op dus hij is erg blij met dit exemplaar. In het Maltees overlegt Greg met de man, die vervolgens knikt.
Voorzichtig begint Greg aan de buik van het haaitje te voelen. Hij legt uit wat hij aan het doen is: «In 2011 zag ik een hondshaai tussen de vangst. Ik ontdekte dat ze nog een eitje in haar buik had. Omdat de vangst altijd vers is, was de kans op overleving van het embryo aanwezig. Ik heb het eitje in een jampot meegenomen om te kijken wat er zou gebeuren.
Na twee weken zag ik dat de vorm van het omhulsel veranderde. Na drie maanden overleed het embryo helaas. Na dit eerste eitje controleerden we ook bij onze volgende bezoeken de haaien of ze nog embryo’s in hun buik hadden. Indien we ze voelen, mogen we altijd de haai openen en de eitjes meenemen. Van november tot april verzamelen we de meeste eitjes omdat de vissers in die maanden focussen op diepzeevissen met lange lijnen en sleepnetten.»
Veel duikers dragen Sharklab een warm hart toe.
In het begin verloren ze best wat eieren voordat ze eindelijk de perfecte omstandigheden wisten te creëren. De kans op overleving is nu 80%. Met een haast chirurgische precisie begint Greg de hondshaai open te snijden bij haar buik. «Van de 35 haaiensoorten die er voorkomen rondom Malta zijn er slechts drie eierleggend: de kathaai (Scyliorhinus stellaris), hondshaai (Scyliorhinus canicula) en de Spaanse hondshaai (Galeus melastomus). Alleen de eerste twee worden gevangen omdat de Spaanse hondshaai niet lekker is en daarom weer teruggegooid wordt in zee», vertelt Greg, terwijl hij een prachtig eierzakje uit de moederhaai haalt en snel in een jampotje met water stopt. Hij kijkt blij, waarschijnlijk heeft hij net weer een leven gered.
In het National Aquarium kun je zelf de embryo‘s bekijken.
Babykamer Sharklab
Na de ronde op de markt rijdt Greg naar het Malta National Aquarium. Sharklab werkt sinds 2014 samen met dit gloednieuwe aquarium, omdat de vrijwilligers van Sharklab de haaitjes thuis niet meer kwijt konden.
Piepkleine jonge honds- en kathaaitjes zwemmen in een ruim aquarium dat ook door bezoekers te bezichtigen is. Achter dit aquarium is de ‘babykamer’ met eitjes en nog meer haaitjes die uit het ei zijn gekomen. «We perfectioneerden ons ‘broedsysteem’ en nu zijn we zover dat we volwaardige haaitjes op de wereld zetten. De watertemperatuur mag maximaal 22 graden zijn anders gaan ze dood. Na 6 maanden komen ze uit, dat is veel sneller dan in de natuur.
De baby’s krijgen octopus en stukjes witvis. Ze vinden dit heerlijk!» Greg opent het jampotje en hangt het eitje aan een waslijn vol met andere eitjes in een bak met water. «Voordat we samenwerkten met het National Aquarium had ik de eitjes gewoon thuis in een aquarium in de woonkamer. Ik keek niet meer naar de tv, ik keek alleen maar naar de eitjes. Een bewegend embryo is zo bijzonder om te zien. Aankomende week hebben we heel veel eieren die gaan uitkomen. Waarschijnlijk wel 40 op hetzelfde moment!»
Het grote moment is eindelijk daar.
En daar ga je… Succes, kleintje.
Vrijlating
Inmiddels zijn er 11 kathaaien vrijgelaten. «We laten ze gaan wanneer ze een goede maat bereikt hebben zodat ze niet snel worden opgegeten en ze een goede overlevingskans hebben. Dit is meestal na zes maanden. De allereerste haai die we vrijlieten was 10 centimeter. We deden dit in een baai waar we naar 15 meter diepte gingen. We kozen die plek omdat er veel eten was, veel begroeiing en makkelijk toegang tot dieper gelegen water.
Ik opende de box en het kathaaitje zwom rustig weg richting het zeegras. Iets verderop vond hij een plekje en zat rustig om zich heen te kijken op de zandbodem. Ik was erg emotioneel, want ik had hem toch helemaal zelf opgevoed. Om dit kleine beestje zo los te laten in de grote, en ook wrede oceaan, was moeilijk.» Het kleine haaitje zal uiteindelijk het dieper gelegen water opzoeken, ver uit de kust van Malta. Net zoals zijn neven en nichten die Sharklab heeft vrijgelaten.
In januari werden er nog eens 45 hondshaaien uitgezet, een geweldig aantal. «Bij alle vrijlatingen heb ik precies hetzelfde emotionele gevoel en ik denk dat dit altijd wel zal blijven. Het zijn toch een beetje je kinderen. Ik hoop echt dat ze een fijne, en vooral lange toekomst tegemoet gaan.»
Wie is wie?
De kathaai (Scyliorhinus stellaris) en hondshaai (Scyliorhinus canicula) lijken sterk op elkaar. De kathaai is wat groter, en ook zijn de vlekker groter. De kathaai heeft kortere neusvleugels die niet tot de bek doorlopen. Bij de hondshaai is dit wel het geval.
De voortplanting
De vrouwtjeshondshaai legt na de bevruchting maximaal 20 eieren van ongeveer 6 cm groot. De embryo’s worden beschermd door een hard, hoornachtig omhulsel dat is opgebouwd uit keratine, een vezeleiwit die bij mensen voorkomt in de nagels. Het vrouwtje bindt het eierzakje vast met de vier lange, spiraalvormige draden aan het uiteinde. Na negen maanden wurmen de piepkleine haaitjes zich uit het ei, vaak duurt dit drie tot vier dagen. Dan gaan ze direct op zoek naar voedsel zoals garnaaltjes. Na tien jaar zijn hondshaaien volgroeid en kunnen ze zelf paren.
Kijk voor meer info op www.sharklab-malta.org
Op het zand bekijkt de kathaai zijn nieuwe leefomgeving.
