De Nederlandse soortenlijst is sinds een paar weken weer een soort zeenaaktslak rijker: de Witgestippelde knotsslak. De soort lijkt nog niet door de wetenschap beschreven te zijn. Opmerkelijk genoeg komt hij hier lokaal al massaal voor. Zijn ecologie, wat hij eet, hoe de eisnoeren eruitzien en waar hij oorspronkelijk vandaan komt: dit zijn voorlopig allemaal nog volstrekte mysteries.
Een ding is zeker: het aantal soorten in Nederland waargenomen zeenaaktslakken (Nudibranchia) is weer toegenomen en staat nu op 64. Echter, welke soort erbij gekomen is, weten we nog niet precies. Enkele weken geleden troffen sportduikers in het Veerse Meer een heel klein zeenaaktslakje massaal aan.
Zowel het uiterlijk als het gedrag van de slak komt in het geheel niet overeen met enige andere van de 63 soorten die we tot recent in de Nederlandse kustwateren aantroffen. Het is een klein, slank diertje: de maximale lengte is circa vijf millimeter. Het is hierdoor meteen een van de allerkleinste Nederlandse zeenaaktslakken.
De voorste cerata (de uitsteeksels op de rug) staan in clusters die twee dwarsrijen vormen. De resterende, achterste cerata staan enigszins afgezonderd en lijken minder gestructureerd in een warrig cluster te staan. Op de spitse staart staan geen cerata. Het hele lichaam is bedekt met kleine witte puntjes, maar op de staart zijn dat er minder dan op de rug en de kop. Om waarnemingen te kunnen registreren hebben we de soort voorlopig de volgende Nederlandse naam gegeven: Witgestippelde knotsslak.
Witgestippelde knotsslak, de nieuwe Nederlandse zeenaaktslaksoort (Bron: Peter H van Bragt)
Nog niet beschreven
De soort lijkt enigszins op Trinchesia albopunctata: die is echter alleen bekend van een klein gebied in de Middellandse Zee: de Golf van Napels en de oostkust van Spanje. Na raadpleging van de beschikbare literatuur en diverse Nederlandse en Europese experts zijn we tot de conclusie gekomen dat het zeer waarschijnlijk een soort betreft die nog niet door de wetenschap is beschreven.
Hij is zeker nog niet beschreven als behorende tot de West-Europese mariene fauna. De algemene anatomie doet vermoeden dat de soort tot de familie van de Fionidae behoort: de knots- en knuppelslakken. Maar als het gaat om het geslacht dan zijn de meningen verdeeld. Mogelijk behoort hij tot het geslacht Rubramoena. Nader anatomisch en DNA-onderzoek gaat hier hopelijk meer duidelijkheid over verschaffen.
Opmerkelijke waarnemingen Witgestippelde knotsslak
Om zo’n nieuwe soort voor het eerst in Nederlandse wateren aan te treffen, is op zijn minst al heel bijzonder. Maar er zijn nog veel meer opmerkelijke aspecten aan de eerste waarnemingen. Meestal worden nieuwe soorten in het begin als zeldzaam of hooguit schaars voorkomend waargenomen.
Dit slakje komt echter lokaal in het Veerse Meer met honderden per vierkante meter voor. Het betreft een dichtheid die we bij de andere Nederlandse soorten zelden tot nooit zien. De hoge dichtheid doet vermoeden dat de soort hier al tenminste twee, drie of wellicht meer jaren aanwezig is geweest. Waarom hebben we hem niet eerder gezien? En als de soort lokaal zo massaal aanwezig is, komt hij dan ook al elders langs de Nederlandse kust voor?
Zoekbeeld: een heel klein zeenaaktslakje dat meestal boven op de roodwierzone wordt aangetroffen (Bron: Victor Heijke)
Opmerkelijk gedrag
Het gedrag van de nieuwe soort is ook opmerkelijk. Alle zeenaaktslakken zijn carnivoren: vleeseters. Vaak zijn het ook nog eens echte voedselspecialisten en voeden ze zich met slechts een of hooguit een paar verschillende nauwverwante prooisoorten. De dieren worden daarom het vaakst op of direct in de buurt van hun specifieke prooi waargenomen.
Alle Fionidae voeden zich met specifieke soorten hydropoliepen. En we verwachten dat dit dus ook het geval moet zijn voor deze nieuwe soort. Echter alle dieren werden tot nu toe massaal en nagenoeg uitsluitend heel ondiep aangetroffen, op roodwieren en dan met name op het Veelvertakt pluimwier (Dasysiphonia japonica) en in mindere mate op een paar andere wiersoorten. In de roodwierzone worden echter nauwelijks hydropoliepen aangetroffen. En hoewel we al vele duizenden slakjes hebben gezien, is er nog geen een foeragerend op een hydropoliep aangetroffen. Het is voorlopig een groot raadsel waar deze diertjes zich mee voeden. Het zullen zeker geen vegetariërs, wiereters zijn.
NB: In de Nederlandse kustwateren komen ook zes soorten kieuwloze zeenaaktslakken Sacoglossa voor. Dat zijn wel vegetariërs en deze lijken qua uiterlijk veel op de echte naaktkieuwige zeenaaktslakken Nudibranchia. De nieuwe soort is zeker een echte naaktkieuwige zeenaaktslak.
Eisnoeren
Hoe de eisnoeren van deze zeenaaktslak eruitzien is ook nog een raadsel. Bij de waargenomen dichtheden mag je verwachten dat er massaal eisnoeren aangetroffen worden. Maar dat is nog niet het geval. Ondanks herhaalde pogingen ze te vinden, is er slechts een mogelijk cluster met eisnoeren in de roodwierzone gevonden. Het is echter niet duidelijk of dat van dit nieuwe zeenaaktslakje afkomstig is.
Deze Witgestippelde knotsslak is op het groene Viltwier aangetroffen (Bron: Peter H van Bragt)
De duizend euro vraag
Waar komt de soort oorspronkelijk vandaan? Is het een soort die al langer, maar heel zeldzaam, hier aanwezig is geweest en om onbekende redenen nu in aantal is geëxplodeerd? Of hebben we hem, mede door het kleine formaat, gewoon nog nooit waargenomen: over het hoofd gezien?
Komt de soort ook elders op de West-Europese kust voor, maar is hij ook daar nog niet als nieuwe soort herkend? En zo ja, hoe is hij dan hier terechtgekomen? De eerste waarnemingen lijken erop te duiden dat de soort een voorkeur heeft voor gebieden met geen of hooguit heel weinig stroming.
Al bij de minste beroering spoelen de slakjes los van de wieren waar ze op zitten. In gebieden met een sterke stroming of branding kunnen ze zich waarschijnlijk niet of slecht in de wierzone vestigen. De meeste waarnemingen verwachten we dus elders uit het Veerse Meer, de oostelijke stromingsluwe Oosterschelde of het Grevelingenmeer.
Grevelingenmeer en Oosterschelde
En jawel hoor, nog voor dit natuurbericht kon worden gepubliceerd is er ook al een waarneming uit het Grevelingenmeer gemeld en twee uit de oostelijke Oosterschelde. Toen we in juni van dit jaar op sociale media de ontdekking van de nieuwe zeenaaktslak bekend maakten, ontvingen we zelfs een foto van een diertje dat al in mei 2017 in de Oosterschelde is gefotografeerd, maar toen niet als nieuwe soort is herkend.
We weten nu dat de Witgestippelde knotsslak al tenminste vier jaar in de Zeeuwse Delta aanwezig is. Maar waarom hebben we hem niet vaker in de afgelopen jaren waargenomen? Alle waarnemingen van deze zeenaaktslakken vertonen een gelijk ecologisch gedrag als de slakjes in het Veerse Meer: ze zijn allemaal op de roodwierzone aangetroffen.
DNA-onderzoek
Elders in Europa wordt momenteel onderzoek gedaan naar nog een aantal recent ontdekte, maar nog niet wetenschappelijk beschreven, Fionidae. Samen met Naturalis in Leiden gaan we een DNA-profiel van onze Witgestippelde knotsslak analyseren en met de andere Europese onderzoeksgroepen hopen we te kunnen samenwerken om te kijken of de Nederlandse soort wellicht een van de andere nieuwe Europese of zelfs een aanvullende soort is. Zodra we meer weten zullen we het op Nature Today bekend maken.
Mogelijke eisnoeren van de Witgestippelde knotsslak (Bron: Peter H van Bragt)
Meer waarnemingen
We vragen sportduikers in de gehele Zeeuwse Delta uit te kijken naar mogelijk nog meer vindplaatsen van dit kleine zeenaaktslakje. Waarnemingen van deze soort en alle andere soorten zeenaaktslakken kunnen gemeld worden via de website van Blauwtipje.nl: de website waar alle Nederlandse zeenaaktslakken beschreven staan en waarnemingen geregistreerd kunnen worden. En via de website van Stichting ANEMOON waar Nederlandse waarnemingen van alle soorten zeedieren gemeld kunnen worden.
Tekst: Peter H van Bragt, Blauwtipje.nl en Stichting ANEMOON
Foto’s: Peter H van Bragt & Victor Heijke, Blauwtipje.nl en Stichting ANEMOON
Bron: Nature Today
