Stromingsduiken… Voor de één is het de ultieme kick. Andere duikers willen de stroming zélf graag vermijden, maar willen de mogelijkheid op encounters met grote zeedieren niet missen. Én er zijn duikers die alleen al bij het woord stroming nerveus worden en hun maag voelen omdraaien.

Toch kunnen veel duikers enthousiast worden van stromingsduiken. Vooral als de stroom rustig en regelmatig is, dat wil zeggen, geen wervelingen vormt en ook niet omhoog of omlaag trekt. Maar als er tegen de stroom in gedoken wordt, klagen de mensen: «Het is goed dat ik regelmatig ga trainen, ik kon amper tegen de stroming in komen!»

Of: «Deze duik was erg vermoeiend, de haaien, manta‘s, roggen en de schildpad waren cool, maar de duik zelf was echt niet leuk.» Of: «Ik haat zwemmen tegen de stroom in!» En eerlijk is eerlijk, ik hou er ook niet van om te zwoegen of er tegen te vechten. Maar ik geniet ervan om tegen de stroom in te gaan, ermee te spelen en deze te slim af te zijn. Wie denkt dat dit onmogelijk is of hooguit met jarenlange ervaring en harde training, vergist zich. Natuurlijk heb je wat oefening nodig, zoals bij alles wat je wilt leren. Je moet het gaan proberen en je zult het gevoel hebben zowel iets te bereiken als te falen.

Instelling voor stromingsduiken

Stroming is een natuurverschijnsel. Het is niet goed of slecht, het bestaat gewoon. Het belangrijkste is om je volledig bewust te zijn hoe je je moet gedragen om een positieve instelling ten opzichte van de stroming te hebben. Iedere duiker die kennis wil maken met de mooiste en meest visrijke onderwatergebieden in zee, zal nauwelijks kunnen ontkomen aan stroming. Het verschil tussen frustratie en plezier is meestal slechts een innerlijke houding.

Angst herkennen

Een negatieve houding ten opzichte van stromingsduiken is meestal gebaseerd op angst. Maar weinig duikers zijn bang voor de échte gevaren. Meestal wordt er gedoken met ervaren gidsen die zeer goed geïnformeerd zijn over het gebied en die daardoor het vertrouwen van de duikers hebben. Waar komt dan toch dat misselijke gevoel vandaan? Bij een stromingsduik hebben sommige mensen de abstracte angst om de controle over zichzelf te verliezen of door overmacht te worden afgedreven. Het is de angst om geen macht te kunnen uitoefenen en daardoor de strijd met de elementen te verliezen. Daarbij komt de bekende angst om niet genoeg lucht te krijgen, door het ongecontroleerd of zwaar moeten ademen tijdens het vechten tegen de stroming.

In geval van nood kun je je vasthouden aan dode delen van het rif om te ontspannen.

Denk eens na over stromingsduiken

Stromingsduiken zijn in beginsel levensbedreigend, daar bestaat geen twijfel over. Ze zijn namelijk net zo levensbedreigend als fietsen, op een stoel klimmen om gordijnen op te hangen of in de trein stappen. Al deze activiteiten hebben geleid tot dodelijke ongevallen. Niets wat we doen, kan elk gevaar voor onze gezondheid of ons leven volledig uitsluiten. Daar moeten we ons volledig van bewust zijn. We kunnen het risico echter wezenlijk verminderen door inzicht en verstandig te handelen. Vóór elke duik moeten we nadenken over de echte gevaren en nadenken over rationele oplossingen voor eventuele situaties.

Waar gaat de stroming naar toe?

Zo kunnen de volgende vragen rijzen: waar gaat de stroming naartoe? Naar open zee of naar het land? Zijn de golven zo hoog dat de bemanning van de boot de duikers niet meer kan lokaliseren? Kan een plotselinge tropische regenbui het zicht onder en boven water beïnvloeden? Is er voldoende zonlicht nadat de duik is afgelopen? Het is natuurlijk ook belangrijk dat elke duiker een boei en een middel voor akoestische signalen bij zich heeft. Onzekerheid ontstaat ook als je je buddy niet vertrouwt of het gevoel hebt dat de duikgids niet voldoende ervaring heeft met de duik. Een slordige bootbemanning zorgt ook voor gerechtvaardigde onzekerheid.

Oplossingen voor situaties kunnen er ongeveer zo uitzien: we duiken over het algemeen binnen de deco-limieten. Dan kunnen we op elk moment de duik beëindigen en de opstijging maken als we ons niet ok voelen. Als het niet lukt om kort op het rif (waar de stroming minder sterk is) of in de luwte van de stroming te komen, stijg dan direct op.

Je buddy

Als je buddy bang wordt of de stroom niet aankan, pak hem dan bij de hand. Als je je buddy kwijtraakt, zoek dan even kort (meestal maximaal 1 minuut) en stijg dan op. Dit bespreek je tijdens de briefing voor de duik met de buddy. Er zijn vaak andere boten op de duikstek. Indien nodig kunnen we ze om hulp vragen. Hoe ver is het naar het land? Als we het rustig aan doen, redden we dan de weg terug naar de oppervlakte? Als we dicht bij de kust duiken, hebben we misschien de mogelijkheid om een ander uitstappunt te vinden en terug te lopen naar het startpunt.

Het is een feit: als we onze situatie voor een duik grondig hebben geanalyseerd, hoeven we ons tijdens de duik minder zorgen te maken. We kunnen beter ontspannen en genieten van het avontuur. We moeten ons verstand niet uitschakelen onder water en alleen kant-en-klare patronen volgen. We moeten flexibel blijven om ons gedrag altijd aan te passen aan de feitelijke omstandigheden. Als een duik te gevaarlijk lijkt – en dit geldt niet alleen voor stromingsduiken – moeten we er misschien maar voor kiezen om de duik niet te maken.

Duik niet verticaal als er stroming is.

De stroming te slim af

Elk object onder water zorgt voor een stroomluwte.  Aan de randen van deze luwten ontstaat vaak een tegengestelde werveling. Als we tegen de stroom in duiken, betekent dit dat de stroom daar, ook al is het maar over een korte afstand, in de richting stroomt waar we heen willen. We kunnen hiervan profiteren om een beetje uit te rusten. Een duiker kan profiteren van elke luwte van de stroming, hoe klein deze ook is. Daarom is het belangrijk om dicht bij het rif of de bodem te duiken. Natuurlijk altijd met voldoende afstand tot koralen zodat die niet beschadigd raken of je jezelf verwondt.

Stromingen kunnen op verschillende diepten verschillend lopen. We kunnen zien in welke richting de stroom gaat door naar onze luchtbellen boven ons te kijken. Vaak is de stroming op diepte minder sterk. Een test is de moeite waard – uiteraard binnen redelijke grenzen. De zwempositie is ook een belangrijke factor. Als we verticaal in het water staan, met onze borst of rug naar de stroming gericht, bieden we de grootste weerstand. In horizontale positie gaan we vooruit met minder energieverbruik.

We kunnen in de downflow balans krijgen door goed gebruik van het trimvest. Het is het beste om de inflator in je hand te houden zodat je snel kunt reageren. In een opwaartse stroming zwem je met je hoofd naar beneden en gebruik je je vinslagen om naar beneden te komen.

Te veel lood

Als een duiker te veel lood bij zich heeft en hierdoor met een opgeblazen trimvest tegen de stroom in zwemt, moet hij vechten tegen meer weerstand. Bedenk dat elk stuk extra uitrusting voor een belemmering in de voortbeweging zorgt. Soms kan de stroming zo sterk zijn dat we ons aan het rif of bodem vooruit moeten trekken. Dit kan zeker ook zonder schade toe te brengen als het goed wordt gedaan. Kijk altijd goed waaraan je je wilt vasthouden – het gaat niet alleen om persoonlijke veiligheid, maar ook om bescherming van de natuur.

Raak het koraal niet aan!

Belangrijk: raak nooit levende koralen aan! Dit geldt ook voor de robuuste steenkoralen, die niet kunnen afbreken, maar waarbij de kleine koraalpoliepen bij iedere aanraking kunnen worden beschadigd. Zoek altijd naar stenen of dode stukken koraal om je aan vast te houden. Zelfs met een sterke stroming hoef je je er niet aan vast te klampen. Losjes vasthouden met twee of drie vingers is vaak al voldoende, zolang je je lichaam maar zachtjes met de stroom mee laat drijven. Houd altijd een oogje in het zeil voor de volgende ankerplaats binnen handbereik en verplaats je door jezelf voort te trekken of gebruik een rifhaak. Je vinnen moet je daarbij stil en hoog houden. Als je op een plek wilt stoppen, zorg er dan voor dat je hoofd in de richting wijst waar de stroom vandaan komt. Houd ook altijd je vinnen van de bodem om zo niks te beschadigen.

Ga bij problemen samen naar boven en beëindig de duik.

Let op je ademhaling

Bij veel sporten wordt de nadruk gelegd op het belang van de uitademing tijdens een inspanning. Je kunt dit heel duidelijk horen bij bijvoorbeeld een karategevecht, waarbij geschreeuwd wordt tijdens de aanval. Bij het duiken let echter bijna niemand op de coördinatie van beweging en ademhaling.

Op het land ademen we meestal zonder na te denken in als we een ademprikkel krijgen en ademen weer uit en blijven in de relatief uitgeademde toestand tot de volgende ademhaling. Met deze ademhaling kunnen alle spieren die bij het ademen betrokken zijn, regelmatig ontspannen. Onder water zien de dingen er anders uit. Als we deze natuurlijke ademhaling niet hebben getraind, zullen we in een reflex onze adem inhouden na elke inademing. We worden dan vol lucht gepompt tot de volgende ademhalingsprikkel. Dit heeft als nadeel dat we niet echt kunnen ontspannen met ingehouden adem.

Ontspannen en stromingsduiken

Dit is misschien niet zo ernstig tijdens een rustige duik. Als je echter niet meer zo ontspannen bent en met meer kracht probeert te duiken terwijl je je adem inhoudt, ga je last krijgen van persademhaling. De longen vernauwen het hart. Er is een ongemakkelijk gevoel van druk op de borst. Als gevolg hiervan wordt de duiker gedwongen eerder uit te ademen dan normaal en onmiddellijk weer in te ademen. De ademhalingssnelheid wordt verkort. Voor ervaren, rustige duikers die effectief bewegen, zich prettig voelen en een laag basisluchtverbruik hebben, leidt het snellere ademhalingsritme alleen maar tot een verhoogd luchtverbruik. Duikers die al een hoge ademhalingsfrequentie hebben, kunnen gemakkelijk te veel gaan ademen tijdens het vechten tegen een stroming, wat kan leiden tot ongecontroleerde paniek.

Adem bewust! Je kunt pas ontspannen na het uitademen.

Stroming beheersen

Hoe kan je als duiker tegen de stroom in zwemmen, weinig lucht verbruiken en je toch comfortabel voelen? Adem altijd zoveel lucht in als je je prettig voelt. Houd je adem niet in, want naarmate de druk in het borstgebied toeneemt, krijg je de neiging om snel uit te ademen. Laat de lucht langzaam ontsnappen. De uitademingsfase moet drie tot vier keer langer zijn dan de inademingsfase. Blijf tellen totdat je aan het ritme gewend bent.

Een korte pauze met relatief lege longen is goed omdat dan ook de spieren rond de borst kunnen ontspannen. Beweeg je vinnen langzaam en losjes door het water tijdens de uitademingsfase. Als je meer voortstuwing nodig hebt, vergroot dan de cyclus van de vinbewegingen en ga niet alleen sneller zwemmen!

Inademen

Pauzeer altijd even als je inademt terwijl je beweegt. Inademen, vooral wanneer een strak duikpak extra druk op de borst uitoefent, is veel zwaarder dan uitademen. Extra beenbewegingen kosten meer energie dan de extra opbrengst ervan. Meestal is het niet nodig om lange afstanden af te leggen tijdens het duiken. Maar in plaats van rustig tegen de stroom in te glijden, worden sommige duikers sprinters. Haast je langzaam en niet vanuit het onderbewustzijn. Druk zorgt vaak voor onzinnige tegendruk. De oorzaak van deze weerstand is de onbewuste angst om de controle te verliezen.

Zoals in de wasmachine: sommige stromingen laten je in een cirkel draaien.

Stromingsduiken, de simpele versie

Als je tijdens het lezen van deze regels comfortabel in je bank hangt, klinkt het allemaal aannemelijk. Maar als de stroming in het onbekende water om je oren giert, ziet het er heel anders uit. Probeer voordat je weer terugvalt in je instinctieve ademhaling en beweging de simpele variant: concentreer je op langzaam uitademen! Speel met de lucht terwijl je uitademt of zing een lied. Klinkt gek, maar op deze manier vermijd je korte ademhalingsfrequenties, wat gemakkelijk kan leiden tot overademing – en bespaar je lucht.

De clou van stromingsduiken

Een correcte zwemhouding en beweging onder water is net zo belangrijk als coördinatie van de ademhaling. De snelste manier om op het land vooruit te komen, is door je spieren te buigen. Bij het duiken is snelheid niet belangrijk omdat we maar een beperkte luchttoevoer hebben. Het gaat erom om met een energiebesparende en effectieve manier vooruit te komen. Onder water moet je weerstand wegduwen met je vinnen om vooruit te komen. Als je de beenspieren aanspant, is de weerstand groter.

Als je probeert je benen ontspannen te houden, kun je effectiever vooruitgaan met minder luchtverbruik en minder snel moe te worden. Zwemmend tegen de stroom in, zijn veel duikers bang om niet snel genoeg vooruit te komen of teruggedreven te worden. Daarom peddelen ze non-stop. Dat is niet een goede manier! Duik je tegen de stroom in, ontspan dan en neem elke drie tot vier vinslagen een korte pauze.

Met een rifhaak die aan een dood deel van het rif is bevestigd, kunt je ontspannen en de zeedieren in de stroming ervaren.

Voel de stroom

«Wat voel je tijdens een stromingsduik?» Het antwoord is vaak: «Het gaat heel snel.» Of: «Ik voel dat ik nauwelijks vooruit kom.» Menig duiker durft zelfs ook een misselijkmakend gevoel toe te geven. Maar dat bedoel ik niet.

Terwijl ik nadacht over dit artikel, schoot de scène uit een klassieke film in mijn gedachten: Gene Kelly danst en zingt uitbundig «Singing in the Rain» terwijl de regen over hem heen stroomt en voorbijgangers met opgetrokken schouders voorbij schieten. Kun je ongunstige omstandigheden trotseren met een overvloed aan levenslust?

Ja, zoals Gene Kelly het uitbeeldt in deze musical, voel ik wanneer ik mijn games speel met de stroming. Ik voel me één met de kracht van de natuur: een euforische krachtmeting, maar geen gevecht. Als je je zo wilt voelen, heb je geen jarenlange duikervaring nodig. Het enige dat nodig is, is de juiste instelling en oefening.

Trainen voor stromingsduiken

Een plek op het rif in de luwte van de stroming is ideaal om te trainen, daar waar je tegen de stroming in kunt zwemmen maar altijd zonder problemen terug kan keren naar het veilige startpunt. Maar je kunt ook een stromingsduik maken op een lang rif dat je de tijd geeft om te experimenteren.

Draai je gewoon om en duik tegen de stroom in. De innerlijke houding is belangrijk. Let op: ik zwem tegen de stroming in omdat ik er plezier in heb. Ik ga me niet haasten. Ik ben volkomen overtuigd dat ik op elk moment terug kan keren naar de huidige luwte, of de bemanning van de boot haalt me aan het einde van het rif op.

In de stroming heb je kans op groot zeeleven, zoals manta‘s.

Zo, nu tegen de stroom in!

Probeer eerst eens op één plek te blijven, ook al zou je gemakkelijk naar voren kunnen zwemmen. Dit leert je geduld te hebben en doorbreekt de onderbewuste drang om in opstand te komen tegen de stroming. Let op je ademhalingsritme: deze moet kalm en beheerst zijn. Controleer je houding en spierspanning. Maak de spieren zoveel mogelijk los. Let op je drijfvermogen zodat je stabiel blijft. Voel hoe het water langs je lichaam stroomt.

Terugdrijven

Stel je voor dat je deel uitmaakt van deze kracht. Breng je vinnen verder naar voren en schuif naar voren. Neem ook altijd een pauze voordat je moe wordt. Houd je vast aan dode stukken van het rif. Trek jezelf altijd op deze manier vooruit. Als je een stukje hebt gedaan, laat jezelf dan terugdrijven naar waar je begon. Spreid je armen en vlieg als een vogel. Probeer verschillende houdingen en kijk welke invloed de houding heeft op je voortbeweging. Duik dan terug in de luwte van de stroom en herpak jezelf.

Vecht niet tegen de stroming, maar laat je drijven en ontspan.

Gevoel ontwikkelen voor stromingsduiken

Probeer de volgende keer verder te gaan of iets sneller te zwemmen op korte stukken, zonder buiten adem te raken of de spieren onnodig te spannen. Het gaat erom dat je een gevoel ontwikkelt voor de stroming om op een ontspannen manier van zulke duiken te kunnen genieten. Je moet deze oefeningen alleen in het ondiepe gebied oefenen en niet te ver van het rif afdwalen. Als je door deze oefeningen leert vertrouwen op je eigen kunnen, zul je beseffen dat je stromingen niet met vinnen hoeft te bestrijden, maar ontspannen moet blijven tijdens het duiken. Dit zal je angst verminderen en je in de toekomst écht laat genieten van stromingsduiken.

Ook interessant voor jou:

Lees gratis de digitale special DUIKEN in Nederland

Zoetigheid, top tien zoetwatervissen